ΜΑΡΚΟΣ ΦΡΕΡΗΣ :Ένας αντιφατικός διανοούμενος

TΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙΔΗ


Ευχαριστώ καταρχήν την Επιτροπή ,που θεώρησε σκόπιμο να με συμπεριλάβει στους εισηγητές της παρουσίασης του βιβλίου του Μάρκου Φρέρη, του « στοχαστή του Βράχου, βράχος ο ίδιος του στοχασμού», σύμφωνα με τα λόγια του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου(1).

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από το Νοέμβριο του 1995, όταν ο Μάκης Φρέρης αποδέχτηκε χωρίς δισταγμούς την πρότασή μου να αναλάβει τη θέση του συμβούλου έκδοσης της εφημερίδας ΑΠΟΨΗ από το πρώτο φύλλο της το Δεκέμβριο του ίδιου έτους ανελλιπώς για 10 χρόνια ,έως τον Ιανουάριο του 2006 , όταν έφυγε πρόωρα.

Από αυτή τη θέση του αλλά και ως αρθρογράφος κόσμησε με τη γραφίδα του την τοπική δημοσιογραφία με τα κείμενά του-αρκετά από τα οποία συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο-τα οποία αρκετοί αναγνώστες-όπως ο συγγραφέας Νίκος Δήμου(2)- τα διάβαζαν πρώτα, ξεκινώντας αντίστροφα την ανάγνωση από το οπισθόφυλλο ,όπου φιλοξενούνταν η μόνιμη στήλη του υπό τον τίτλο ΘΕΣΕΙΣ.

Τόσο τα κύρια άρθρα του όσο και τα σχόλιά του , που υπέγραφε ως ΠΡΟΣΠΕΡΟΣ, βρίσκονταν στο ίδιο μήκος κύματος με τη «γραμμή» της εφημερίδας για μια κριτικά διακείμενη ,νηφάλια -πλην όμως όχι ανώδυνη- αρθρογραφία, η οποία θα συνεισέφερε σημαντικά στο δημόσιο διάλογο, ο οποίος σε τοπικό επίπεδο παραμένει ζητούμενο και στις μέρες μας.

Διαβάζοντας ξανά τα κείμενά του στην ΑΠΟΨΗ εκπλησσόμαστε από την πυκνότητα του δημοσιογραφικού/δοκιμιακού του λόγου, τη συμπύκνωση στον -αναγκαστικά περιορισμένο- χώρο της εφημερίδας μιας γερά στοιχειοθετημένης επιχειρηματολογίας.

Τα κείμενά του τα χαρακτηρίζει η υψηλή εκλαΐκευση , η οποία –λόγω και του μακροπερίοδου λόγου που χρησιμοποιεί-απαιτεί και προϋποθέτει την προσοχή του αναγνώστη, υποψιασμένου ή μη .Δε λείπουν φυσικά οι πολεμικές, η υψηλού επιπέδου πολιτική αντιπαράθεση με φίλους και αντιπάλους, διανθισμένες με υφέρπουσα ειρωνεία ,αυτοσαρκασμό ή χιούμορ.

Αρκετές φορές έχεις κανείς την αίσθηση ότι εκφράζει «προβοκατόρικες» απόψεις ή επιλέγει το ρόλο του «δικηγόρου του διαβόλου», προκειμένου να προκαλέσει τον δίχως προαπαιτούμενα και προκαταλήψεις δημόσιο διάλογο. Τα άρθρα και σχόλιά του δεν περνούν απαρατήρητα, μιας και κεντρίζουν μια μπλοκαρισμένη κοινωνία, αποκομμένη από την αστική της κληρονομιά, η οποία -δίχως σχεδιασμό και όραμα- αδυνατεί να προσδιορίσει την ιδιοπροσωπία της σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο.

Ο Μάρκος Φρέρης δε δίσταζε να εκφέρει αντιδημοφιλείς απόψεις, δίχως να υπολογίζει το ενδεχόμενο πολιτικό κόστος ή τις εκτοξευόμενες εναντίον του κατηγορίες, περί «ανεδαφικών» ,«γραφικών» και κατ΄ ανάγκην περιθωριακών πολιτικά προτάσεων.

Σε κείμενό του με τίτλο «Ο τελευταίος των συριανών»(3), αναφερόμενος στον αείμνηστο Δημήτριο Αθ. Κρίνο, κάλλιστα θα μπορούσε να περιγράψει τον εαυτό του. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Σε όλα αυτά τα ζητήματα είχε πάρει σαφή, απερίφραστη θέση και την είχε υποστηρίξει με όλη τη δύναμη της ψυχής του. Χωρίς να υπολογίσει ότι έτσι αποκτούσε εχθρούς. Που φιλοτέχνησαν επιτήδεια μια εικόνα αδιάλλακτα ρομαντικής προσωπικότητας, ασυμβίβαστης με τον αναγκαίο για την άσκηση της εξουσίας ρεαλισμό και το λαϊκό αίσθημα (δηλ. τις εξατομικεύσεις της πελατειακής συναλλαγής)».

"Αυτοκαταστροφικός επαρχιωτισμός"

Είχε ανοίξει μέτωπο –μέσω της αρθρογραφίας του-στη «βαθιά» Σύρο κάνοντας λόγο –ήδη από το πρώτο φύλλο της ΑΠΟΨΗΣ-για :

- «συντήρηση με πράξεις και παραλείψεις, συνειδητά ή ανεπίγνωστα του αυτοκαταστροφικού επαρχιωτισμού μας»

-«εμμονές σε νοοτροπίες και ήθη μίζερα ,κεκτημένα στις περιόδους περιθωριοποίησης και απομονωτισμού της Σύρας»

-«υπονομεύσεις των άξιων από τους ανάξιους με ανοχή ή και προώθηση των μετριοτήτων απλώς γιατί συγκαταλέγονται στους «κολλητούς» μας, ή γιατί φοβόμαστε ή ντρεπόμαστε να τους φωνάξουμε κατάμουτρα την ανεπάρκειά τους, ή, τέλος, γιατί είμαστε ανίκανοι να καταλάβουμε πόσο ασήμαντοι είναι με την ανάπτυξη κυκλωμάτων που συντηρούν την φτήνια και το λαϊκισμό»(4).

Θεωρούσε -με τα δικά του λόγια- ότι «ήταν ακόμη αβέβαιη η έκβαση της αναμέτρησης του αυθεντικού συριανού πολιτισμού με λαϊκιστικά αντίπαλα δέη και υπονομευτικές «πέμπτες φάλαγγες», σήμερα που ο χυλός του χυδαίου λαϊκισμού και των μικροαστικών απομιμήσεων έχει κατακλύσει τα πάντα στην Ερμούπολη»(5).

Αποτιμώντας την προσφορά της πολιτικής ελίτ του νησιού είναι ιδιαίτερα καυστικός: «Παρά τις υποτιθέμενες ανανεώσεις της, η στενότητα των οριζόντων της, οι πελατειακές εμμονές της, η πολιτική μικροπρέπεια, ο βαθύτατος συντηρητισμός της, έχουν καθηλώσει τη Σύρα σε επιλογές που ,μονάχα ύστερα από καιρό , καταλαβαίνουμε πόσο καταστροφικές είναι»(6).

Με αφορμή συνέντευξη του Μάνου Ελευθερίου στο περιοδικό "Μετρό"(Μάιος 2004) που προκάλεσε πληθώρα σχολίων στο νησί σημειώνει: « Το ζήτημα δεν είναι η έκταση του αντικειμένου της αποδοκιμασίας του Ελευθερίου. Αν δηλ. το κουτσομπολιό, ο φθόνος, η αμάθεια (και η χειρότερη της ημιμάθεια), η υποκρισία, η ατολμία, η μετριολαγνεία , αποτελούν στη (σημερινή) συριανή κοινωνία γενικότερα, διάχυτα κι ανεξαίρετα ή, αντιθέτως, μερικά και εντοπισμένα φαινόμενα. Το ζήτημα είναι ότι αυτή η, ενδεχομένως μειοψηφική, μικρότητα δίνει φάλτσο τόνο στη συλλογική έκφραση της συριανής κοινωνίας, ότι είναι αυτή που καθορίζει τη φυσιογνωμία της»(7).

Βαθιά φιλελεύθερος

Όσον αφορά τις ιδεολογικοπολιτικές του απόψεις, παραδέχεται τη μη εμπλοκή του στον αντιδικτατορικό αγώνα, αναφέροντας ότι «δεν είχα το φυσικό θάρρος για να συμμετάσχω ενεργά»(8).Αργότερα συμπαρατάσσεται με το ΠΑΣΟΚ και σε ομιλία του το 1982 κάνει λόγο για την «όχι μακρινή ώρα της πραγμάτωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης στη χώρα μας» (9).

Σε παλιότερο κείμενό του (10) εξομολογείται: «Έχω ήδη θητεύσει, από της μεταπολιτεύσεως και εντεύθεν, σε τρία εσχατολογικά οράματα. Το αμιγώς και ανοθεύτως δημοκρατικό του 1974, το σοσιαλιστικό του 1981 και το εκσυγχρονιστικό του 1996. Απ' αυτά , το πρώτο δικαιώθηκε πλήρως. Το δεύτερο διαψεύστηκε (ίσως ευτυχώς) στις ριψοκίνδυνες εσχατιές του. Το τρίτο, υλοποιημένο στις διεθνείς διαστάσεις του και στα γενικά του περιγράμματα, προσέκρουσε, ως προς τις εσωτερικές, εξειδικεύσεις του, στην ανικανότητα του πολιτικού προσωπικού του όλων των βαθμίδων να επιχειρήσει τις στοιχειωδώς απαραίτητες για την εφαρμογή του ρήξεις». Για να καταλήξει οργισμένος: «Δεν αντέχω λοιπόν άλλη κοροϊδία! Αρνούμαι να υπογράψω πια λευκές επιταγές!».

Αλλά και σε τοπικό πολιτικό επίπεδο ο Μάρκος Φρέρης διαχωρίζει νωρίς τη θέση του ήδη από το 1998, όταν εθελουσίως εγκατέλειψε το Δημοτικό Συμβούλιο Ερμούπολης. Με το περιώνυμο άρθρο του «Το καθεστώς» διαρρηγνύει τους δεσμούς του με τη δημοτική αρχή --για την οποία πιστεύει ότι πρέπει να αντικατασταθεί- και την παράταξη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, την οποία κατηγορεί ευθέως για «καθεστωτική εκτροπή», και αδυναμία ανάπτυξης οποιασδήποτε δημιουργικής δυναμικής. Κάνει επίσης λόγο για «πολιτοκοιδεολογικά ουδέτερη, υπαλληλικά άνευρη και άχρωμη διαχείριση των αφειδών κοινοτικών χρηματοδοτήσεων», αδυναμία λειτουργίας του θεάτρου ΑΠΟΛΛΩΝ, για «καζινικό Βατερλό», «τροχοπέδη κρίσιμων αποφάσεων», «εκτροφείο παραεξουσιών, αυλών, καμαριλών καθ΄ ύλην ή κατά τόπον στεγανών τιμαρίων και παραμάγαζων» κ.α (11).

Επιλέγει να συνεργαστεί με τον υποψήφιο δήμαρχο και προσωπικό του φίλο Ευάγγελο Κεραμιώτη, τον οποίο στηρίζει η Νέα Δημοκρατία. Απαντά σε σχόλια ,περί «αποστασίας» του, ότι «η συμπαράταξή μου με το «χρισμένο» από τη Νέα Δημοκρατία υποψήφιο δήμαρχο δε σημαίνει ότι έγινα οπαδός του κόμματος αυτού»(12).

Παρά τις απροσδόκητες ή αντιφατικές για κάποιους ιδεολογικοπολιτικές του μετατοπίσεις, δε νομίζω ότι θα διαφωνήσει κανείς αν ισχυριστούμε ότι το κυρίαρχο κριτήριο της στάσης του ήταν πολιτικό, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη για το τι συνέφερε κάθε φορά την πόλη. Ως βαθιά φιλελεύθερος-κατά δήλωσή του-ανεξάρτητος και ασυμβίβαστος ελεγκτής του δημόσιου βίου εφήρμοσε το ρητό «Φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη η αλήθεια».

«Η Σύρα πρέπει να μάθει να θεωρεί συριανό ό, τι είναι αληθινό»

Η επικαιρότητα της σκέψης του προκύπτει από τον αναστοχασμό μας επί ζητημάτων που εγκαίρως και όχι πρόωρα είχε αναδείξει: το κυκλοφοριακό και η πεζοδρόμηση του ιστορικού κέντρου, η συνένωση σε ένα δήμο, το όραμα της πολιτιστικής απογείωσης της Ερμούπολης ,η «σύνθεση των επιμέρους στοιχείων της πολιτισμικής παράδοσης του νησιού σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο πολιτισμό»(13),η «αναζήτηση επειγόντως για τη Σύρα της πολιτικής ως οράματος και ήθους»(14).

Παρά την αμφιθυμική-κατά την απόψή μας-στάση της τοπικής κοινωνίας απέναντί του, ο ίδιος , αμετανόητος λάτρης της γενέτειράς του, επέμενε: «Μετέωρη, ανασφαλής, μαχόμενη ,η Σύρα εξακολουθεί να γοητεύει»(15), συμπληρώνοντας όμως ότι «Η Σύρα πρέπει να μάθει να θεωρεί συριανό ό, τι είναι αληθινό. Ακόμα κι αν αυτό της είναι δυσάρεστο!»(16).Αυτή του η φράση μπορεί -κατά την άποψή μας- να συμπυκνώσει την παρακαταθήκη του για τον τόπο.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια δήλωση του σεβασμιότατου μητροπολίτη Σύρου κ.κ Δωροθέου, ο οποίος είχε υπογραμμίσει : «Θέλω να πιστεύω ότι ό,τι ίσως του στέρησε η τοπική κοινωνία του Mάρκου Φρέρη, θα του το ανταποδώσει»(17).

Είναι βέβαιο ότι η –έστω και καθυστερημένη- έκδοση του βιβλίου αυτού συμβάλλει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση.



ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.161,27/1/2006


2.Ό.π


3.«Μάρκος Φρέρης-Ένας συριανός διανοούμενος» (έκδοση δήμου Ερμούπολης 2010),σελ.62


4. ΑΠΟΨΗ,φ.1,Δεκέμβριος 1995


5.«Μάρκος Φρέρης -Ένας συριανός διανοούμενος» ,σελ.61


6.Ό.π ,σελ.198


7. Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.126,23/7/2004


8.«Μάρκος Φρέρης -Ένας συριανός διανοούμενος», σελ.212


9.Ό.π ,σελ.27


10.Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.116,5/3/2004


11.Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.77,Μάιος 2002


12.Ό.π


13. «Μάρκος Φρέρης -Ένας συριανός διανοούμενος» ,σελ.103


14. Ό.π, σελ.198


15. Ό.π ,σελ.93


16.Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.126,23/7/2004


17.Εφ.ΑΠΟΨΗ,φ.161,27/1/2006




ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Το παραπάνω κείμενο αποτέλεσε την εισήγηση στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου «Μάρκος Φρέρης -Ένας συριανός διανοούμενος»(έκδοση δήμου Ερμούπολης), που πραγματοποιήθηκε στις 16 Αυγούστου 2010 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ερμούπολης.