Συμπεράσματα της ημερίδας «ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΝΗΣΙΑ: προοπτικές ανάπτυξης στο πλαίσιο της Πολιτικής Συνοχής μετά το 2013»

- Οι επιβεβαιωμένες ιδιαιτερότητες των νησιωτικών περιοχών δημιουργούν άνισες συνθήκες ανάπτυξης σε σχέση με άλλες περιοχές της ΕΕ, με δυσμενείς επιπτώσεις στην ελκυστικότητά τους ως τόπου κατοικίας και επιχειρηματικότητας, αλλά και με ένταση που ποικίλει μεταξύ των νησιών.

- Η ποικιλομορφία των νησιωτικών περιοχών δεν άρει το γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά του μικρού μεγέθους και της απομόνωσης τα καθιστούν διακριτή περίπτωση από άλλες περιφέρειες της Ευρώπης. Τα νησιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες και ιδιαίτερα ευπαθή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

 

- Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό για πολλά από τα νησιά, πέραν της νησιωτικότητας, είναι ο περιφερειακός τους χαρακτήρας, συχνά ως εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η θέση τους έχει σημαντική γεωστρατηγική, γεωοικονομική, αλλά και γεωπολιτισμική σημασία, όχι μόνον για τις χώρες τους, αλλά και για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πιέσεις στις οποίες εκτίθενται είναι πολλές, από την παράνομη μετανάστευση και το λαθρεμπόριο, μέχρι τους έντονους περιβαλλοντικούς κινδύνους.

- Σε πολλές περιπτώσεις το κόστος υλοποίησης δημόσιων πολιτικών είναι αρκετά υψηλότερο από αυτό στις ηπειρωτικές περιοχές. Η εξάρτηση από τις εισαγωγές, η απουσία οικονομιών κλίμακας, η απομόνωση δημιουργούν πρόσθετο κόστος, το οποίο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά το σχεδιασμό των ευρωπαϊκών πολιτικών σε συνάφεια με την αρχή της αναλογικότητας.

Πρόσθετο, επίσης, κόστος επωμίζονται οι κάτοικοι και οι επιχειρήσεις στις νησιωτικές περιοχές για την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες ίδιας ποιότητας με αυτό που απολαμβάνουν οι ηπειρωτικές περιφέρειες της Ευρώπης.

Οι ειδικές πρόνοιες που ισχύουν στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο για τις νησιωτικές περιοχές θα πρέπει να διασφαλιστούν και στην επόμενη.

- Το άρθρο 174 της Συνθήκης αναδεικνύει τις ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες περιοχές στην αξιοποίηση ευκαιριών για τη βιώσιμη ανάπτυξή τους, εξ αιτίας των μόνιμων φυσικών και γεωγραφικών χαρακτηριστικών τους. Η εδαφική συνοχή στο σύνολο της ΕΕ προϋποθέτει τη λήψη μέτρων για την άμβλυνση των δυσχερών συνθηκών που αντιμετωπίζουν οι νησιωτικές, οι ορεινές και οι αραιοκατοικημένες περιοχές στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξή τους, σε σχέση με άλλες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει, όμως, οι προβλέψεις του άρθρου 174 ν’ αποκτήσουν πρακτική έκφανση με ειδικές αναπτυξιακές στρατηγικές και μέτρα, με στόχο την άμβλυνση των δυσχερειών των περιοχών αυτών, με παράλληλη αξιοποίηση του δυναμικού τους.

- Η αποστολή της Πολιτικής Συνοχής παραμένει επίκαιρη, με την παγκόσμια κρίση να την καθιστά ως το πλέον απαραίτητο εργαλείο ανάπτυξης των περιφερειών της Ευρώπης για την επόμενη περίοδο. Η μείωση των ανισοτήτων σε περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο και η ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας σε όλες τις περιοχές της Ένωσης παραμένει η θεμελιώδης έκφραση αλληλεγγύης της Ευρώπης.

- Ο εμπλουτισμός της Πολιτικής Συνοχής με τη χωρική διάσταση, μαζί με την οικονομική και την κοινωνική συνοχή, αναδεικνύει νέα πρόκληση για την Πολιτική Συνοχής, την αντιμετώπιση της χωρικής ποικιλομορφίας ως κεφάλαιο του Ευρωπαϊκού χώρου, αλλά και την αναγκαιότητα το σύνολο των ευρωπαϊκών πολιτικών να ενσωματώνουν τη χωρική διάσταση στο σχεδιασμό και την αξιολόγησή τους.

- Η Στρατηγική Ευρώπη 2020 έχει θέσει τρεις προτεραιότητες για την ΕΕ την επόμενη δεκαετία - «έξυπνη ανάπτυξη» (ανάπτυξη βασισμένη στη γνώση), «βιώσιμη ανάπτυξη» (δημιουργία μιας ανταγωνιστικής, διασυνδεδεμένης και πιο πράσινης οικονομίας), και «ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς» (οικονομία υψηλής απασχόλησης που ενισχύει κοινωνική και χωρική συνοχή). Αναφέρεται στη δυνατότητα προσαρμογής της Στρατηγικής σε διαφορετικά σημεία εκκίνησης και εθνικές ιδιαιτερότητες με σκοπό την προώθηση της ανάπτυξης για όλους.

Για να συμβάλει το σύνολο των περιοχών της ΕΕ στην επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής 2020 θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα χαρακτηριστικά τους, οι ανάγκες τους, το δυναμικό τους και τα προβλήματα τους ώστε να προσαρμοστούν /εξειδικευτούν οι στόχοι της Στρατηγικής στις χωρικές ιδιαιτερότητες χαμηλότερων επιπέδων από το εθνικό.

- Η 5η Έκθεση για την Πολιτική της Συνοχής προτείνει τροποποιήσεις για το μέλλον της στη βάση της στενής σύνδεσής της με τους στόχους της Στρατηγικής 2020. Οι προτάσεις για: συγκέντρωση σε θεματικές προτεραιότητες συνδεδεμένες με αυτές της Στρατηγικής 2020, βελτίωση της απόδοσης των παρεμβάσεων μέσα από κίνητρα, αλλά και προϋποθέσεις (conditionalities), έμφαση στα αποτελέσματα μέσω της βελτίωσης των συστημάτων παρακολούθησης και αξιολόγησης, χρήση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, κ.α., διαμορφώνουν ένα νέο θεσμικό και λειτουργικό πλαίσιο, το οποίο οι νησιωτικές περιοχές θα πρέπει ν’ αξιοποιήσουν προς όφελός τους. Ωστόσο υπάρχουν δυσκολίες: η θεματική συγκέντρωση σε περιορισμένο αριθμό προτεραιοτήτων δε συμβάλλει στην υλοποίηση παρεμβάσεων ολοκληρωμένου χαρακτήρα, αφήνοντας πολύ μικρά περιθώρια «ευελιξίας» στις επιλογές που θα έχουν στη διάθεσή τους οι Περιφέρειες για το σχεδιασμό των προγραμμάτων τους. Ο μόνος τρόπος να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της Πολιτικής Συνοχής είναι να εφαρμοστεί σε συνάφεια με τις αναγνωρισμένες ανάγκες, δυναμικό και προτεραιότητες των περιφερειών.

Η αναφορά στην Έκθεση στις περιοχές με γεωγραφικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά που εντείνουν τα αναπτυξιακά τους προβλήματα καταγράφεται ως θετική. Ιδιαίτερα η αναγνώριση της αναγκαιότητας για καλύτερη γνώση της ΕΕ σε χωρικούς όρους, καθώς και για καλύτερη κατανόηση του χωρικού αντίκτυπου των ευρωπαϊκών πολιτικών, με την παρακολούθηση σχετικών στοιχείων σε διάφορα γεωγραφικά επίπεδα. Ωστόσο, η αναφορά στην ανάγκη συμπερίληψης της χωρικής διάστασης στο σχεδιασμό των πολιτικών και της αξιολόγησης των χωρικών επιπτώσεών τους θα πρέπει να υποστηρίζεται με τη συλλογή κατάλληλων στατιστικών δεδομένων σε επίπεδο νησιού, καθώς επίσης να περάσει σε συγκεκριμένες, ολοκληρωμένες και συντονισμένες ενέργειες, λαμβάνοντας υπόψη τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών και του βαθμού στον οποίον συνεισφέρουν στους στόχους της συνοχής. Σ’ αυτό, ο ρόλος του inter-services group για τη χωρική συνοχή, που έχει δημιουργηθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο αντιμετωπίζοντας και το χωρικό ζήτημα των περιοχών με ιδιαιτερότητες.

- Η διαμόρφωση ενός Ευρωπαϊκού πλαισίου πολιτικών για την ολοκληρωμένη προσέγγιση των θεμάτων που αντιμετωπίζουν οι νησιωτικές περιοχές αποτελεί προαπαιτούμενο για τη βιώσιμη ανάπτυξή τους. Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να ευθυγραμμίζει τις τομεακές με τις τοπικές προτεραιότητες, αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα των περιοχών αυτών, είτε πρόκειται για τις ανάγκες τους και τις ιδιαίτερες συνθήκες που αντιμετωπίζουν, είτε για το ενδογενές δυναμικό τους. Οι συνέργιες και η συμπληρωματικότητα μεταξύ των διαφορετικών ευρωπαϊκών πολιτικών – με τη νησιωτική διάσταση να διαπερνά το σύνολό τους, είναι το ζητούμενο, και είναι αυτό που μπορεί να συντονίσει το τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο διακυβέρνησης στον κοινό στόχο της βελτίωσης της ελκυστικότητας των νησιωτικών περιοχών τόσο για τη διαβίωση όσο και για την επιχειρηματικότητα.

Η ολοκληρωμένη αποτύπωση της πραγματικής εικόνας των νησιών μπορεί να γίνει με δείκτες πέραν του ΑΕΠ ανά κάτοικο και του ποσοστού ανεργίας, οι οποίοι θα αποτυπώνουν τις περιφερειακές και ενδοπεριφερειακές ανισότητες, την πολλαπλότητα των φυσικών, γεωγραφικών χαρακτηριστικών που επιδεινώνουν το φαινόμενο της νησιωτικότητας, και θα υποστηρίζουν την προσαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών στα χαρακτηριστικά των νησιωτικών περιοχών, αλλά και της ευρύτερης περιοχής με την οποία συνδέονται λειτουργικά.

- Η Χωρική Συνοχή θα πρέπει να ενισχυθεί με πόρους και προτεραιότητες ώστε με προσδιορισμένο, συνεκτικό και ολοκληρωμένο τρόπο να βοηθήσει την αναπτυξιακή πορεία των περιοχών με ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, σεβόμενη τον τοπικό χαρακτήρα και αξιοποιώντας δημιουργικά την ποικιλομορφία τους.

Προτάθηκε επίσης, να μελετηθεί το ενδεχόμενο διεύρυνσης του πλαισίου του Στόχου 3, η μετονομασία του σε Χωρική Συνοχή από Εδαφική Συνεργασία, και η ολοκλήρωσή του με την άρθρωσή του σε δύο επιμέρους σκέλη: (α) στην ανάπτυξη των περιοχών με ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, και (β) στην εδαφική συνεργασία (αντιμετώπιση θεμάτων που ξεπερνούν τα διοικητικά σύνορα μιας χώρας ή μιας περιφέρειας). Με τον τρόπο αυτό η Χωρική Συνοχή θα μπορούσε καλύτερα να απαντά με συνεκτικό και ολοκληρωμένο τρόπο στον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού χώρου, αφενός αξιοποιώντας την ποικιλομορφία και την ιδιαίτερη θέση της κάθε περιοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αφετέρου, δημιουργώντας ισχυρούς δεσμούς και συνεργασίες μεταξύ των διαφορετικών περιοχών.

Οι δράσεις της διασυνοριακής συνεργασίας του Στόχου 3 στο θαλάσσιο χώρο να πάψουν να υπόκεινται στο περιοριστικό κριτήριο της μέγιστης απόστασης των 150 χιλιομέτρων, δεδομένου ότι η θάλασσα αποτελεί φυσικό σύνορο που διαχωρίζει περιφέρειες και κράτη. Η οικονομική, πολιτιστική και ιστορική πραγματικότητα των περιοχών αυτών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως κριτήρια επιλεξιμότητας για τις διασυνοριακές δράσεις.

Προτάθηκε τέλος να μελετηθεί το ενδεχόμενο ένταξης των νησιωτικών περιοχών στην προδιαγραφόμενη νέα ενδιάμεση κατηγορία περιφερειών, των οποίων το ΑΕΠ είναι μεγαλύτερο από το 75% το μέσου ευρωπαϊκού και χαμηλότερο του 90%.