Για την επέτειο της Χιροσίμα

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ*

“Είδα ένα όνειρο, που δεν ήταν καθόλου όνειρο

Ο λαμπρός ήλιος είχε εξαφανισθεί

και τ' αστέρια αναρωτιόντουσαν

γιατί να λάμπουν στο αχανές στερέωμα

χωρίς αντίνες και μονοπάτια στην παγωμένη γη

Το πρωινό ήλθε και έφυγε δίχως να φέρει την ημέρα

και οι άνθρωποι ξέχασαν τα πάθη τους

στην οδύνη αυτής της απομόνωσης

και οι καρδιές τους πάγωσαν στην εγωιστική προσευχή για φως

και ζούσαν δίπλα στις φωτίτσες

τόσο στους θρόνους και τα παλάτια, όσο και στις καλύβες

Και όταν όλα καταναλώθηκαν σαν καύσιμα

οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν

γύρω από τα ερειπωμένα τους σπίτια

για να κοιτάξουν για μια στερνή φορά

ο ένας το πρόσωπο του άλλου”

 

Το ποίημα “Σκοτάδι” του φιλλέληνα ποιητή Λόρδου Μπάυρον γράφτηκε το 1816, “το έτος χωρίς καλοκαίρι” που ακολούθησε την ηφαιστειακή έκρηξη της Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815, η οποία προκάλεσε κλιματική αλλαγή επί 2 έτη κατεβάζοντας τη θερμοκρασία του πλανήτη κατά 0.7°C, μεταβολή ικανή να προκαλέσει καταστροφή στις καλλιέργειες της Β. Αμερικής και πείνα στην Ευρώπη και Ινδία, παρά τις καλές σοδιές του 1815 και 1817.

Μόνο100 πυρηνικές κεφαλές μεγέθους της Χιροσιμα, δηλαδή λιγότερο του 1% του παγκόσμιου πυρηνικού οπλοστασίου θα μπορούσε να προκαλέσει εκτός από την ρύπανση με ραδιενέργεια, έκλυση πάνω από 5 εκατομμύρια τόνων σκόνης με καταστροφικές για το περιβάλλον συνέπειες. Η παγκόσμια ψύξη θα ήταν διπλάσια από εκείνη που συνέβη με την έκρηξη στην Ταμπόρα και θα είχε συνέπειες, που θα διαρκούσαν τουλάχιστον για 10 χρόνια, με σοβαρές επιπτώσεις στις καλλιέργειες όλου του πλανήτη. Αυτό θα είχε επιπτώσεις στις τιμές των τροφίμων, και η έλλειψη θα προκαλούσε λιμό, συγκρούσεις και επιδημίες, που θα οδηγούσαν σε κατάρρευση όλο το σύγχρονο οικονομικό σύστημα. Οι παγκόσμιες αποθήκες σίτου έχουν απόθεμα 60-70 ημερών. Τα 925 εκατομμύρια άνθρωποι, που σήμερα χρονίως υποσιτίζονται και τα επιπρόσθετα πάνω από 300 εκατομμύρια, που εξαρτώνται από εισαγωγή τροφίμων δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε μια τόσο παρετεταμένη έλλειψη τροφίμων.

Λιμό τέτοιας διάρκειας και μεγέθους δεν έχει βιώσει ο άνθρωπος και θα προκληθεί μετά την πυρηνική έκρηξη, που είναι μέσα στις δυνατότητες όχι μόνο του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ και της Ρωσίας, οι οποίες κατέχουν το 90% των 17.300 πυρηνικών όπλων, αλλά και των μικρότερων χωρών, όπως η Γαλλία, Κίνα, Βρετανία, Ινδία, Πακιστάν και Ισραήλ, στην πραγματικότητα και των 9 σήμερα πυρηνικοκατόχων χωρών πλην της Β. Κορέας.

Είναι πλέον αναγνωρισμένος ο κίνδυνος και οι τεράστιες παγκόσμιες επιπτώσεις ΚΑΙ από ένα περιορισμένο πυρηνικό χτύπημα. Έχει ήδη υπολογισθεί ότι αρκούν οι πυρηνικές κεφαλές που μεταφέρει ένα πυρηνικό υποβρύχιο (τύπου Οχάιο) να πλήξουν μια κινεζική πόλη για να προκληθούν όχι 5, αλλά 23 εκατομμύρια τόνοι στάχτης. Οι ΗΠΑ διαθέτουν 14 τέτοια υποβρύχια και η Ρωσία 10.

Τα πυρηνικά όπλα είναι με τεράστια διαφορά τα πιο αδιακρίτως καταστροφικά, επίμονα τοξικά όπλα, που ανακάλυψε ο άνθρωπος. Κάθε πυρηνικό όπλο έχει κατασκευασθεί με δυνατότητα μεγαλύτερη από τη συνδυασμένη δύναμη πυρός όλων των όπλων που χρησιμοποιήθηκαν σε όλους τους πολέμους της ανθρώπινης Ιστορίας.

H πρώτη ουσιαστική απόφαση ότι η κατοχή πυρηνικών παραβιάζει το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στη ζωή ελήφθη το 1984 στη Γενική συνέλευση του ΟΗΕ Human Rights Committee, General Comment 14, Article 6 (Twenty-third session, 1984) .

Στις 19 Ιουνίου του 1995 η Μαλαισία προκάλεσε στο Διεθνές Δικαστήριο απόφαση στην οποία επιβεβαιώνεται ότι τα πυρηνικά παραβιάζουν το θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή και προσθέτει ότι αυτό το δικαίωμα είναι θεμελιώδες.

Στην Απόφαση (Resolution 1 of 2011) το Συμβούλιο Αντιπροσώπων του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου “βρίσκει δύσκολο να κατανοήσει πώς κάθε χρήση πυρηνικών όπλων μπορεί να είναι συμβατή με τους διεθνείς κανόνες ανθρωπιστικού δικαίου και ειδικά των κανόνων διάκρισης, πρόληψης και ποσόστωσης”. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθούν κάτω από οποιαδήποτε Διεθνή νομοθεσία. 'Οσο υπάρχουν, υπάρχει και ο κίνδυνος ότι θα χρησιμοποιηθούν.

Ο μόνος τρόπος να εξαλειφθεί ο κίνδυνος είναι να εξαλειφθούν όλα τα πυρηνικά όπλα. Όσο κάποια κράτη τα κατέχουν, άλλα αναπόφευκτα θα επιδιώκουν να τα αποκτήσουν. Ο τρόπος απόκτησής τους σήμερα είναι ευκολότερος, ακόμη και για φτωχές ή απομονωμένες χώρες, όπως η Β. Κορέα. Η διάρκεια ζωής των ισοτόπων Ουρανίου και Πλουτωνίου, που χρησιμοποιούνται για τις βόμβες μετρείται σε πάνω από δεκάδες χιλιάδες σε εκατομμύρια χρόνια. Τα ανθρώπινα συμφέροντα, τα εθνικά κράτη και οι πολιτικές μεταβάλλονται σε λίγες δεκαετίες. Τα τεράστια αποθέματα σχάσιμου υλικού, η δυνατότητα παραγωγής νέων, και τα ίδια τα πυρηνικά όπλα ξεπερνούν χρονικά τις πιθανές προβλέψεις για συμβάντα των ανθρωπίνων γενεών.

Όποια δικαιολογία και αν χρησιμοποιείται για την κατοχή τους, το πυρηνικό όπλο, άπαξ και πυροδοτηθεί, λόγω ατυχήματος, χάκιν, αποτυχίας των συστημάτων ασφαλείας ή άλλων τεχνικών ή ανθρώπινων λαθών, θα προκαλέσει καταστροφή που υπακούει μόνο σε φυσικούς νόμους. Ακόμη και μια απλή πυρηνική έκρηξη πάνω από μια πόλη θα προκαλέσει μια ανθρωπιστική καταστροφή για την οποία δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα αποτελεσματικής παρέμβασης. Αν χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα από οποιαδήποτε πλευρά η πυρηνική απάντηση είναι αναμενόμενη. Δεν έχει σημασία ποιος έκανε το πρώτο πυρηνικό πλήγμα, η ηλεκτρονική απάντηση είναι άμεση και τα όπλα των φίλων ή των εχθρών θα πλήξουν αδιάκριτα όλους τους ανθρώπους.

Ο Αινστάιν είπε ¨Η διάσπαση του ατόμου άλλαξε τα πάντα. Αν διατηρήσουμε τον ίδιο τρόπο σκέψης θα οδηγηθούμε σε πρωτόγνωρη καταστροφή”. Από τη στιγμή που τα πυρηνικά όπλα μπήκαν στον κόσμο μας, όλα άλλαξαν, άσχετα αν μας αρέσει αυτό ή αν είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο.

Υπάρχουν σήμερα 3 μέγιστες υπαρξιακές προκλήσεις, που καλούμεθα συλλογικά να διαχειρισθούμε. Αυτές υπερβαίνουν την ποιότητα ζωής, την ίδια την επιβίωση ατόμων και πληθυσμών και φθάνουν μέχρι την ικανότητα του ίδιου του πλανήτη να διασφαλίσει το μέλλον των επόμενων γενεών. Η πρώτη είναι μια ανατροπή της ισορροπίας της Γης, όμοια με εκείνη που προκάλεσε την εξάλειψη των δεινοσαύρων. Η δεύτερη είναι η περιβαλλοντολογική καταστροφή σε ζωτικές πηγές με την αύξηση της θερμοκρασίας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η τρίτη, πιο επείγουσα, είναι ο κίνδυνος ενός πυρηνικού πολέμου.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας συμπεραίνει ότι τα πυρηνικά όπλα “αποτελούν το μεγαλύτερο άμεσο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία”. Το να προλάβουμε τη χρήση τους είναι επείγουσα αναγκαιότητα για να διασφαλίσουμε την παγκόσμια υγεία και ανάπτυξη.

Δυο από αυτές τις μεγάλες προκλήσεις έχουν σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα και χρειάζονται ανθρώπινη λύση. Σε όλη την Ιστορία είναστε η πρώτη γενιά που αντιμετωπίζει αυτές τις υπαρξιακές προκλήσεις. Αν και η πρωτοφανής ευθύνη μας σφιχτοδένει, αποτελεί ταυτόχρονα πολύτιμο προνόμιο. Λίγοι άνθρωποι στην ανθρώπινη ιστορία είχαν τόσο μεγάλη ευκαιρία να προξενήσουν τόσο καλό ή κακό στην ανθρωπότητα και τα υπόλοιπα ζωικά είδη με τα οποία συνυπάρχουμε στον πλανήτη μας.

Κατά τις λίγες τελευταίες δεκαετίες έγιναν σημαντικά βήματα στη μείωση και απαγόρευση των χημικών, βιολογικών και άλλων όπλων μαζικής καταστροφής. Αντίθετα η παγκόσμια κοινότητα μέχρι σήμερα απέτυχε να θεσπίσει την ειδική απαγόρευση των χειρότερων όπλων, των πυρηνικών. 68 χρόνια πέρασαν από το βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, 43 χρόνια από την υπογραφή της Non-Proliferation Treaty (NPT) και 17 χρόνια αφ' ότου οι δικαστές του Διεθνούς Δικαστηρίου (International Court of Justice) ομόφωνα διακύρηξαν ότι “υπάρχει υποχρέωση με καλή πίστη να οδηγηθούν σε ένα συμπέρασμα οι διαπραγματεύσεις για τον πυρηνικό πλήρη αφοπλισμό, οι οποίες θα πρέπει να καταλήξουν κάτω από αυστηρό αποτελεσματικό διεθνή έλεγχο”. Εν τούτοις μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει κανένα δεσμευτικό, αξιόπιστο νομικό πλαίσιο προς την κατεύθυνση της εξάλειψης των πυρηνικών όπλων. Και δεν υπάρχει διεθνής έλεγχος στον εμπλουτισμό του Ουρανίου ή στην επεξεργασία του χρησιμοποιημένου, δυο τρόποι με τους οποίους κατασκευάζονται πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα οι πυρηνικά εξοπλισμένες χώρες όχι μόνο δεν καταστρέφουν, αλλά και εκμοντερνίζουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια, δίνοντας έτσι δικαιολογία σε άλλους για ν' αποκτήσουν τα δικά τους πυρηνικά όπλα.

Για ν' αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα χρειαζόμαστε βοήθεια από κάθε κουλτούρα, θρησκεία και ηθική παράδοση, μαθήματα, παραδόσεις, εργαλεία και πρακτικές από κάθε πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας και την αναγνώριση ότι όποιος και αν είναι ο τομέας μας, η εξάλειψη των πυρηνικών είναι δουλειά για όλους και για τον καθένα μας. Το δικαίωμα στη ζωή είναι προαπαιτούμενο για ν' απολαύσουμε οτιδήποτε άλλο. Αν χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα, όλα τα υπόλοιπα γίνονται τραγικά ανυπόστατα. Νόμοι, πολιτική, ποιότητα ζωής και κουλτούρα κατακτώνται μόνον αφού αντιμετωπίσουμε την υπαρξιακή απειλή που κρέμεται σήμερα πάνω από μας και τις επόμενες γενιές.

Το δικαίωμα ύπαρξης των μελλοντικών γενεών, των ειδών και της βιόσφαιρας δεν έχει ακόμη περιληφθεί σαν εργαλείο στα ευρέως αποδεκτά ανθρώπινα δικαιώματα. Δυστυχώς η απαγόρευση και εξάλειψη των πυρηνικών όπλων δεν βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα των οργανισμών που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα η Διεθνής Αμνηστία επικεντρώνει στα συμβατικά όπλα και η μόνη της αναφορά για πυρηνικά είναι στις10 Aπριλίου 2013 σχετικά με τη Β. Κορέα.

Μερικά πρόσφατα γεγονότα έδωσαν αφορμή σε νέα προσέγγιση από τις Οργανώσεις για ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2012 έγινε Αναφορά στο Διεθνές Συμβούλιο του ΟΗΕ σχετικά με τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις στους κατοίκους των νησιών Μάρσαλ που επλήγησαν από τις ατμοσφαιρικές πυρηνικές δοκιμές των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1950.

Μια δεύτερη Αναφορά έγινε στο Ιαπωνικό Κοινοβούλιο το 2012 από Ανεξάρτητη Επιτροπή Ελέγχου σχετικά με το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα. Η Επιτροπή διευκρίνησε την έλλειψη προτεραιότητας για την υγεία και ασφάλεια των πολιτών, που θα έπρεπε να είναι ευθύνη κάθε κυβέρνησης. Ανάμεσα στα συμπεράσματα αναφέρεται ότι “το ατύχημα της Φουκουσίμα ήταν αποτέλεσμα της αναποτελεσματικότητας κυβέρνησης, συντονιστών και TEPCΟ οι οποίοι όχι μόνο πρόδωσαν το δικαίωμα των πολιτών να είναι ασφαλείς από πυρηνικό ατύχημα.... αλλά δεν έδρασαν ούτε αργότερα για να προστατεύσουν την υγεία των κατοίκων και να αποκαταστήσουν τις συνθήκες επιβίωσης τους”

Μια τρίτη το 2012 είναι η εξαιρετική Αναφορά στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, που έγινε με αφορμή το ατύχημα της Φουκουσίμα, από τον Anand Grover, σχετικά με το δικαίωμα όλων να απολαμβάνουν το ύψιστο επίπεδο φυσικής και ψυχικής υγείας,

Υπάρχουν διαστάσεις παραβίασης θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την τεχνολογία, τόσο στον τομέα των πυρηνικών όπλων όσο και στα πυρηνικά εργοστάσια. Το “αδιαπραγματευτο δικαίωμα” των εθνών στη “χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς” που περιγράφεται στο άρθρο IV της NPTστην πραγματικότητα σημαίνει το δικαίωμα να εκθέτεις ανθρώπους και άλλους ζωντανούς οργανισμούς στον κίνδυνο ανεξέλεγκτης καταστροφικής ραδιενεργού μόλυνσης για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Η πυρηνική ενέργεια απειλεί την υγεία και τα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών. Κάτι τέτοιο δε μπορεί να επιτρέψουμε να συνεχίζεται.

Με αφορμή τη θλιβερή επέτειο της Χιροσίμα και ενώ η διαρροή της ραδιενέργειας στη Φουκουσίμα δυο χρόνια μετά το ατύχημα συνεχίζεται αμείωτη, ας θυμηθούμε ξανά τον Αινστάιν που είπε σχετικά με τον θανάσιμο κίνδυνο της πυρηνικής εποχής “Δεν υπάρχει μυστική λύση και δεν υπάρχει άμυνα. Δεν υπάρχει πιθανότητα ελέγχου άλλη από την κατανόηση του προβλήματος και την αυξανόμενη ενεργοποίηση των κατοίκων όλης της γης.”

*Η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου είναι πρόεδρος της “Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας κατά της Πυρηνικής και Βιοχημικής απειλής”