H συμβολή των Ψαριανών στην ανάπτυξη της Σύρου

Tου ANTΩNH MAPKOYΛH

Στην αρχή της ομιλίας μου αναφέρθηκα και σε Ψαριανούς οικιστές οι οποίοι

έφθασαν στην Σύρα κατά τα χρόνια της επανάστασης και ιδίως μετά την

καταστροφή των Ψαρών το 1824, οπότε δημιουργούν γύρω από τον Ιερό Ναό της

Κοιμήσεως της Θεοτόκου δική τους συνοικία, τα Ψαριανά, όνομα που υπάρχει

μέχρι σήμερα. Οι Ψαριανοί που αφίχθησαν από την αρχή της επανάστασης του

1821 έως και το 1824, με βάση τα επίσημα στοιχεία είναι:

Ναυτικοί  336

Πλοίαρχοι 54

Έμποροι 4

Αξιωματικοί  6

Διάφοροι Επαγγελματίες 3

ΣΥΝΟΛΟ 403

Μετά δε τό 1825

Ναυτικοί  490

Πλοίαρχοι 43

Έμποροι 14

Αξιωματικοί  7

Διάφοροι Επαγγελματίες 16

Ιερείς  3

ΣΥΝΟΛΟ 613

Από τα ανωτέρω προκύπτει ξεκάθαρα η συμβολή των Ψαριανών στην ανάπτυξη

της Συριανής ναυτιλίας και της Ερμούπολης γενικότερα της οποίας κάποιοι

εξ αυτών υπήρξαν και ευεργέτες, όπως ο Θεόδωρος Χατζής Δημητρίου, ο

οποίος άφησε με την διαθήκη του 200 ισπανικά δίστηλα για την περάτωση

της οικοδομής του Δημοτικού Νοσοκομείου. Μέγας ευεργέτης του

πτωχοκομείου με την διαθήκη του υπήρξε και ο πλοίαρχος Γ. Βαλέντης ο

οποίος άφησε το ποσό των 25.000 δρχ., η προτομή του οποίου υπάρχει μέχρι

σήμερα στο προαύλιο του ιδρύματος καθώς και η χήρα αυτού Δεσποινού, αλλά

και ο Δομεστίνης και άλλοι Ψαριανοί, οι περισσότεροι εξ αυτών ναυτικοί,

πλοίαρχοι αλλά και πλοιοκτήτες, συνέτειναν με τις δραστηριότητες τους

στην αλματώδη ανάπτυξη της ναυτιλίας στην Σύρα. Ενδεικτικά θα αναφέρω

μερικά ονόματα Ψαριανών με έντονη ναυτική, εμπορική και εν γένει

οικονομική δραστηριότητα τα χρόνια της εγκατάστασης τους στην Σύρα.

Δημ. Καλημέρης, αλευροβιομήχανος, Γεωργ. Δημ Μπρατζάνος ή Βρατσάνος,

βιομήχανος ζυμαρικών, Κοής, Δημ. Ν. Αράπης, Ανδρέας Ν. Αράπης, Φιλίνης,

Χειλάς, καθώς και άλλες οικογένειες τα επίθετα των οποίων υπάρχουν μέχρι

και σήμερα όπως : Κουτζοδόντη ή Κουτσοδόντη, Πέτρου, Μαραγαρώνη,

Ελευθερίου, Καλαφάτη, Ιωάννου, Σαρρή, Βελισσαρίου, Ανδρουλή, Ασμάνη,

Αργυρίου, Βόγιου, Κουτέπα, Δούκα,Κεράνη, Παπαπολίζου κ. α..

Οι Ψαριανοί από τα μέσα του 18ου αιώνα και πριν την επανάσταση του 1821

είχαν στραφεί στην θάλασσα, ναυπηγώντας τα πλοία τους, στην αρχή μικρά

(σακολέβες) και αργότερα μεγάλα. Η ανάμιξη των Ψαριανών στον

Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο (1770-1774) είχε συνέπειες δυσμενείς γι' αυτούς

μετά την συνθήκη του Κιουτσούκ -Καϊναρτζή και διασώθηκαν μόνο χάριν στην

γενναία δωροδοκία των Τούρκων και ιδίως του Καπουδάν πασά Χασάν. Με

συνέπεια όμως να εξαφανίσουν τις γολέτες που είχαν κάνει το νησί να

αποκαλείται «Μικρή Μάλτα» (Κιουτσούκ Μάλτα) Στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο

(1778-1792) η Πύλη ασκώντας προληπτική τακτική κράτησε δυο μεγάλα πλοία

και 16 σακολέβες στην Κωνσταντινούπολη μέχρι υπογραφής της συνθήκης του

Ιασίου, ενώ απείλησε με εξορία από το νησί τους κατοίκους του σε

περίπτωση ανάμιξης.   Στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806-1812) οι Ψαριανοί

παρά τις πιέσεις του Ρώσου Ναυάρχου Σενιαβίν Παλατινό δεν αναμείχθηκαν

στις εχθροπραξίες.

Στους Ναπολεόντειους πολέμους οι Ψαριανοί με τον εμπορικό στόλο τους τον

οποίο είχαν εξοπλίσει για τον φόβο των βορειοαφρικανών πειρατών,

διασπούσαν τον αποκλεισμό των Γάλλων και εμπορεύονταν τρόφιμα και

πολεμοφόδια, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των πλοίων τους αλλά και τον

πλούτο τους.

Ποια ήταν τα Ψαρά και η δράση των Ψαριανών εν συντομία:

Ήταν η τρίτη ναυτική δύναμη της Ελλάδας (53 μεγάλα και 30 μικρά πλοία

επί συνόλου 300), μετά την Υδρα και τις Σπέτσες, που ταξιδεύει σε όλες

τις θάλασσες.

Οι τολμηροί Ψαριανοί, (πολλοί είναι ήδη μέλη της Φιλικής Εταιρείας), με

την επανάσταση του 1821 δεν έλαβαν υπόψη τους ούτε την γεωγραφική θέση

της πατρίδας τους ούτε τον άμεσο κίνδυνο που διέτρεχαν. Έτσι την ΙΟη

Απριλίου 1821 σύσσωμοι ύψωσαν την επαναστατική σημαία και ορκίσθηκαν

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Ναύαρχος των Ψαριανών τότε ορίσθηκε ο Φιλικός Νικ.

Αποστόλης. Η δράση του ναυτικού των Ψαριανών, με ήρωες σαν τον πυρπολητή

Κων/νο Κανάρη, τον Δημήτριο Παπανικολή, τον Κων/νο Νικόδημο, τον Αντώνιο

Βρατσάνο τον Νικόλαο Αποστόλη και άλλους, ήταν έντονη, οι επιδρομές τους

στα Τουρκικά παράλια,  εξόργισαν τον Σουλτάνο Μαχμούτ το Β' ο οποίος

αποφάσισε την καταστροφή των Ψαρών.

Έτσι ο κλοιός αρχίζει να στενεύει και μεγάλες δυνάμεις τουρκικού στρατού

με 140 πλοία αποβιβάζοντο στις 20 Ιουνίου 1824 στο νησί, το

καταλαμβάνουν, παρά την σθεναρή αντίσταση των κατοίκων του, και

ακολουθεί μια πρωτοφανής σφαγή με σκηνές βιβλικής καταστροφής. Η

αγριότητα των Τούρκων είναι πρωτοφανής. Σε αυτή την κατάσταση τρόμου

κάποια καράβια τελικά κατορθώνουν να σπάσουν τον τουρκικό κλοιό και να

σωθούν σώζοντας και ένα μέρος του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι βρίσκουν

τραγικό θάνατο, εκτός από αυτούς που συγκεντρώνονται στην Μαύρη Ράχη

κλείνονται στο μικρό φρούριο που ήταν και η πυριτιδαποθήκη του νησιού

και πολεμούν με ηρωισμό. Το φρούριο βάλλεται από στεριά και θάλασσα.

Όταν η μάχη άρχισε να γίνεται σώμα με σώμα ο Αντώνιος Βρατσάνος βάζει

φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και εκτινάσσεται το φρούριο στον αέρα

παρασύροντας όλους στον θάνατο. Τα Ψαρά δεν υπήρχαν πια. Το νησί των

καραβοκύρηδων, του πλούτου και της ευδαιμονίας είχε δώσει την ψυχή του

στον αγώνα. Το ολοκαύτωμα των Ψαρών όμως δεν αποτελεί ήττα, αλλά δόξα

αθάνατη για τον Ελληνισμό, την οποία απαθανάτισε τόσο επάξια ο εθνικός

μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός με το γνωστότατο επίγραμμα

«Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

περπατώντας η Δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλικάρια

και στην κώμη στεφάνι φορεί

γενωμένο από λίγα χορτάρια

που' χαν μείνει στην έρημη γη»

Οι Ψαριανοί ναυτικοί όμως έγιναν πασίγνωστοι οργώνοντας τις θάλασσες

διασχίζοντας το Αιγαίο και την Μεσόγειο, φτάνοντας στις ακτές της

Ευρώπης ακόμα και της Αμερικής γενόμενοι κυρίαρχοι των θαλασσών πριν,

κατά αλλά και μετά την επανάσταση. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά το πλοίο

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, πλοιοκτησίας του Ιωάννη Χατζή Αλεξανδρή, το οποίο

ναυπηγήθηκε στην Σύρα το 1818, και το οποίο αφού έλαβε μέρος σε μια

σειρά επιχειρήσεων την εποχή της επανάστασης, την περίοδο 1835-1838

πραγματοποίησε τρία ταξίδια στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής,

ξεκινώντας από το λιμάνι της Σύρας και επιστρέφοντας σε αυτό

μεταφέροντας εμπορεύματα. Δυστυχώς το πλοίο αυτό στις 11 Ιουνίου 1838

από απροσεξία έπιασε φωτιά και κατεστράφη μέσα στο λιμάνι της Σύρας

(Δημ. Γ. Ανδριάνα, Εφημ. «Αρχιπέλαγος», 24-6-2005).

Τέλος τα μαρτυρικά Ψαρά απελευθερώθηκαν, 88 χρόνια από την καταστροφή

τους από τους Tούρκους, την 22a Οκτωβρίου 1912 από το πολεμικό πλοίο

ΙΕΡΑΞ, με κυβερνήτη τον Ψαριανό Αντώνιο Βρατσάνο.

Tο παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα oμιλίας  που έγινε στις 2 Ιουλίου 2005 με την ευκαιρία της αδελφοποίησης των δήμων Ερμούπολης και Ψαρών από τον τ.πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Ερμούπολης κ. Αντώνη Μαρκουλή.