Γράφει το…Skandaliariko Pipini: προς μια νέα μορφή δημόσιου διαλόγου;

Θεόδωρος Κουτρούκης *

Η συμμέτοχη με έκφραση γνώμης στο δημόσιο διάλογο απαιτούσε πάντοτε μια κάποια τόλμη γιατί εκθέτει το συγγραφέα σε μερικούς κινδύνους (να ενοχλήσει, να θίξει, να γίνει «κακός»). Πριν την έλευση του διαδικτύου τα κείμενα δεν είχαν συνήθως ανάδραση (πλην ίσως κάποιων τηλεφωνικών ή επιστολικών παρεμβάσεων) κι επιδρούσαν μόνο στον αναγνώστη αλλά όχι στο συγγραφέα. Επίσης, ο περιορισμένος αριθμός και χώρος των εφημερίδων και περιοδικών, δημιουργούσε εκ των πραγμάτων ένα φιλτράρισμα στα κείμενα που δημοσιεύονταν κι ανεξάρτητα από το είδος των κριτηρίων υπήρχε μια διαδικασία επιλογής.

Η έλευση του διαδικτύου έδωσε τη δυνατότητα σε αναγνώστες να σχολιάζουν τα δημοσιευμένα κείμενα και στο συγγραφέα τη δυνατότητα να λαμβάνει κρίσεις και σχόλια που θα του επέτρεπαν να βελτιώσει την προσέγγιση του. Αυτή η εξέλιξη υποτίθεται ότι βοηθά το δημόσιο διάλογο ενισχύοντας τις θέσεις και απόψεις του κειμένου με ένα είδος ανατροφοδότησης.

Η επόμενη φάση της εξέλιξης σχετίζεται με την δυνατότητα που ορισμένοι ιστότοποι παρείχαν στους αναγνώστες τους να σχολιάζουν ανώνυμα ή με ψευδώνυμα (π.χ. trelliara troteza, afiniasmenos epivitor, vrikolakas tou Brahamiou, satrapis, timoros twn politikwn, zeta xepeta και άλλα ευφάνταστα) τα δημοσιευμένα κείμενα.

Με αυτόν τον τρόπο η διαδραστική σχέση εδραιώθηκε. Σε πολλές περιπτώσεις οι αναγνώστες τίμησαν την δυνατότητα τους να δημοσιεύουν την άποψη τους συμβάλλοντας με αξιοπρέπεια και σοβαρότητα στο δημόσιο διάλογο. Ωστόσο, υπήρχαν κι οι εξαιρέσεις. Μια μερίδα αναγνωστών διείδε στη δυνατότητα ψηφιακής αλληλεπίδρασης μια θαυμάσια ευκαιρία για ανώνυμη εκτόνωση απωθημένων κι εξάσκηση των «γαλλικών» τους σε πολυποίκιλα –κι ενίοτε αγοραία- ύφη (ξέρετε, ο αξιοθαύμαστος εκείνος ηρωισμός της ανωνυμίας) και να συνδράμουν την αυτογνωσία των αρθρογράφων: οι τελευταίοι μπόρεσαν να μάθουν από τους –πάντα  ανώνυμους- αναγνώστες πόσες σωματικές μειονεξίες έχουν, πόσο λωποδύτες είναι, πόσο ανεπαρκείς για την επαφή με τη σύζυγο τους, κατά πόσο και με πόσα χρήματα δωροδοκούνται και άλλα τινά.

Το τελευταίο στάδιο του δημόσιου λόγου σύγχρονου τύπου εμφανίστηκε με την ανάπτυξη των blogs. Εξαιρουμένων των bloggers που προτίμησαν την παράδοση της ενυπόγραφης κατάθεσης απόψεων, σύντομα γιγαντώθηκε ένα είδος ανώνυμης κειμενογραφίας, που ακολούθησε την παράδοση των παλαιών ραδιοπειρατών. Η ανώνυμη κατάθεση απόψεων, όπως ήταν φυσικό, επιλέχθηκε για να αποφύγει διάφορα νομικά εμπόδια στην ελευθεροστομία, να αποσιωπήσει τη διασύνδεση του γράφοντος με το θέμα που πραγματεύεται, να αποφύγει το θεσμικό πλαίσιο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και, τέλος, να προσδώσει ένα μεγαλύτερο κύρος στην άποψη , το οποίο ίσως θα εκμηδενίζονταν, αν ο συγγραφέας αποκάλυπτε την ταυτότητα του.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της εξέλιξής αυτής εμφανίστηκε όταν πλέον ξεκίνησε ο διάλογος μασκοφόρων μεταξύ του ανώνυμου συγγραφέα και των ψευδώνυμων αναγνωστών, ένας διάλογος που ήταν τύποις αμφίδρομος αλλά –προφανώς- κανένας δεν είχε πια καμία ευθύνη για αυτό που έλεγε.         

Ενδεχομένως έχουμε πολλά ακόμη να δούμε τα επόμενα χρόνια στο πεδίο των δημόσιων διαξιφισμών. Ας μη λησμονούμε όμως ότι η ελευθερία στη δημόσια έκφραση γνώμης ανέρχεται στο πάνθεο των αρετών του φιλελεύθερου πολιτεύματος, μόνον όταν συνοδεύεται από την υπευθυνότητα του συγγραφέα για εκείνα που υπογράφει. Συγκεφαλαιώνοντας, μπορούμε μάλλον να είμαστε βέβαιοι πως όταν ο Ιάκωβος Μάγερ σημείωνε ότι «η δημοσίευση είναι η ψυχή της δημοκρατίας» (η γνωστή ρήση που κοσμεί την αίθουσα της ΕΣΗΕΑ) δεν είχε κατά νου τη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση ανάμεσα στο skandaliariko pipini και τον antimnimoniako fortigatzi.

* Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου