Βουνοκορφές του Αιγαίου - Αιολικές ‘Πτολεμαΐδες’ του 21ου αιώνα;

ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια σχετικά με την αναγκαιότητα ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) για την αντιμετώπιση του ενεργειακού προβλήματος και την μείωση των εκπομπών CO2 που ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Και ενώ όλοι συμφωνούμε οτι υπάρχει ανάγκη εξεύρεσης μιας εναλλακτικής των ορυκτών καυσίμων (ειδικά όταν οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν), το debate για το εάν υπάρχει τελικά χρυσή τομή μεταξύ της καταστροφής που προκαλούν τα χερσαία αιολικά πάρκα και της ανάγκης παραγωγής ‘πράσινης’ ενέργειας καλά κρατεί, βρίσκοντας φανατικούς υπερμάχους αλλά και πολέμιους υπέρ και κατά της ανάπτυξής τους. Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκε η πρόσφατη αίτηση που εξετάσθηκε από το Δ.Σ. Εξωμβούργου, εταιρείας γαλλικών συμφερόντων, για την τοποθέτηση αιολικών πάρκων 300-500ΜW σε Τήνο και Άνδρο (=200 έως 330 ανεμογεννήτριες μεσαίου μεγέθους 1,5MW, ή 66 έως 166 μεγάλου μεγέθους 3MW περίπου). Σκοπός μου η παρουσίαση των επιχειρημάτων και των δύο πλευρών και η κατάθεση κάποιων προσωπικών ερωτημάτων/ προβληματισμών γύρω απ’τα οποία η τοπική κοινωνία της Τήνου θα κληθεί σύντομα να λάβει θέση εάν δεν θέλει να καταλήξει μια μέρα ως άλλη (αιολική) Πτολεμαΐδα για την εξυπηρέτηση και μόνο των ενεργειακών αναγκών της Αθήνας και των επιχειρηματικών μεγαλόπνοων σχεδίων κάποιας ξένης εταιρείας. Η παρουσίαση που κάνω εδώ σίγουρα δεν είναι τεχνοκρατική. Η καταγραφή των επιχειρημάτων των δύο πλευρών θα είναι όσο το δυνατόν αντικειμενική όμως ο σχολιασμός όπως θα έχετε ήδη καταλάβει θα έχει μια έντονη συναισθηματική φόρτιση υπέρ.... των βουνοκορφών. Ζητώ την κατανόησή σας γι’αυτό αλλά όταν καταστρέφουμε ένα βουνό το καταστρέφουμε για πάντα. Γι’αυτό και η συγκεκριμένη άσκηση απαιτεί την προσοχή και την εγρήγορση όλων μας. Ξεκινάμε λοιπόν με τα υπέρ. Tα χερσαία αιολικά πάρκα: Βοηθούν στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τα άλλα ορυκτά καύσιμα. Βοηθούν στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου καθώς μειώνονται οι ρύποι από τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη ή πετρέλαιο. Βοηθούν στην επίτευξη του εθνικού μας στόχου σε σχέση με την ανάπτυξη ΑΠΕ που ισούται με το 34% της κατανάλωσης μέχρι το 2050. Εκμεταλλεύονται μια πηγή ενέργειας τον άνεμο που είναι δωρεάν και ανεξάντλητη. Όλες οι περιοχές πρέπει να υποστούν το περιβαλλοντικό κόστος της εγκατάστασης αιολικών όπως η Πτολεμαΐδα τόσα χρόνια καταστρέφεται για να έχουμε εμείς ρεύμα. Δημιουργούν τοπικές θέσεις εργασίας. Αποτελούν έξυπνες επιχειρηματικές κινήσεις για τους ιδιοκτήτες γης. Εξασφαλίζουν σταθερά έσοδα στους δήμους εάν αυτά εγκαθίστανται σε δημοτική γη. Και περνάμε στα κατά. Tα χερσαία αιολικά πάρκα: Δεν οδηγούν στην απεξάρτηση του Κράτους από τα ορυκτά καύσιμα. Μονάδες παραγωγής πρέπει να είναι πάντα σε ετοιμότητα για της περιόδους που δεν φυσάει, καθώς το ρεύμα που παράγεται δεν είναι δυνατόν να αποθηκευτεί. Έτσι, ενώ μειώνεται κάποιες χρονικές περιόδους η κατανάλωση πετρελαίου και λιγνίτη τελικά όπως παραδέχεται και η ΔΕΗ στο κράτος, δηλ. σε όλους εμάς, κοστίζει παραπάνω η ύπαρξη αιολικών στο δίκτυο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία που παρ’ όλο που ηγείται των εξελίξεων στη χρήση αιολικής ενέργειας, δεν κατάφερε να υποκαταστήσει μέχρι σήμερα ούτε ένα πυρηνοκίνητο ή κινούμενο από άνθρακα σταθμό παραγωγής και αμφισβητείται, εσωτερικά η ενεργειακή της πολιτική, σε σχέση π.χ. με αυτή της Γαλλίας. Η ενεργειακή δυνατότητα του ανέμου είναι συγκριτικά χαμηλή. Σύγχρονες ανεμογεννήτριες με επιφάνεια έλικας μεγέθους ενός γηπέδου ποδοσφαίρου παράγουν μόνο μικρά κλάσματα από την ενέργεια που παράγεται από συμβατικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Η αιολική ενέργεια λοιπόν δεν παίζει κανένα σημαντικό ρόλο στις στατιστικές που αφορούν τόσο την ενέργεια, όσο και τους ρύπους ή τα αέρια του θερμοκηπίου. Για την παραγωγή και την τοποθέτηση μιας ανεμογεννήτριας καταναλώνεται τόση ενέργεια που ποτέ στο χρόνο ζωής της δεν θα μπορέσει να αποσβέσει. Τα αιολικά πάρκα αποτελούν στην ουσία βιομηχανικές ζώνες και η χωροθέτησή τους δεν θα πρέπει να γίνεται σε παρθένες περιοχές, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους, ή υδροφόρους ορίζοντες, περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, Natura και γενικά περιοχές που ζουν απ’τον τουρισμό καθώς επιφέρουν ριζική υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η πτώση των τιμών των ακινήτων που συνοδεύει την εγκατάσταση αιολικών πάρκων αντικατοπτρίζει την αντιλαμβανόμενη επιδείνωση της ποιότητας ζωής στις περιοχές αυτές. Μία ανεμογεννήτρια ακούγεται σε ακτίνα 800 μέτρων και ένα αιολικό πάρκο ακούγεται σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση. Μία ανεμογεννήτρια μπορεί να δώσει εισόδημα στον ιδιοκτήτη του χωραφιού στο οποίο εγκαθίσταται, αλλά μηδενίζει την αξία πολλών γειτονικών εκτάσεων. Το μεγαλύτερο αιολικό πάρκο στον κόσμο διατηρεί τρεις μόλις υπαλλήλους άρα η συμμετοχή τους στην καταπολέμηση της ανεργίας είναι μηδαμινή. Αντιθέτως υποβαθμίζοντας περιβαλλοντικά τις περιοχές εγκατάστασης πλήττουν τον τουρισμό και την ανάπτυξη. Οι επεμβάσεις σχεδιάζονται και αποφασίζονται από τεχνοκράτες, με σημείο αναφοράς τα συμφέροντα μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών και σχημάτων που δραστηριοποιούνται στο χώρο της ενέργειας, σε αντίθεση με την ισχύουσα εθνική περιβαλλοντική και χωροταξική νομοθεσία, τις Οδηγίες της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας και γενικά τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Ο χρόνος ζωής μιας ανεμογεννήτριας είναι 20-25 χρόνια. Όταν ο χρόνος αυτός παρέλθει οι ιστοί και οι άλλες υποδομές αφήνονται στην τύχη τους έχοντας καταστρέψει όμως ριζικά και για πάντα το τοπίο. Τα αιολικά πάρκα επηρεάζουν και τον κόσμο των ζώων. Τα πουλιά εκδιώκονται από τις περιοχές που αναπαράγονται, κουρνιάζουν και τρέφονται, ενώ σημαντικός είναι ο κίνδυνος από τις ανεμογεννήτριες για τα σμήνη αποδημητικών πουλιών που διασχίσουν τα νησιά μας. (Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είναι από επιφυλακτική έως αρνητική για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα αιολικά πάρκα στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Τις ανησυχίες τους για τη διατάραξη των κυνηγότοπων έχουν εκφράσει και πολλοί κυνηγετικοί Σύλλογοι πανελλαδικά, οι οποίοι σημειωτέων έχουν υπάρξει πρωτεργάτες σε διαμαρτυρίες κατά των ανεμογεννητριών). Η καταστροφή της Πτολεμαΐδας είναι ένα τραγικό γεγονός όμως ταυτόχρονα είναι ένα λάθος του ελληνικού κράτους που δεν θα πρέπει να αφήσουμε να επαναληφθεί στα νησιά μας. Η τεχνολογία συνεχώς εξελίσσεται. Γι’αυτό είναι προτιμότερο να δείξουμε αυτοσυγκράτηση στην ανάπτυξη αιολικών πάρκων καθώς σε λίγα χρόνια η ίδια τους η τεχνολογία μπορεί να τα αναιρέσει (έχοντας όμως καταστρέψει ολοκληρωτικά τους τόπους εγκατάστασης). Θα πρέπει να εξετασθούν και άλλοι τύποι ΑΠΕ λιγότερο επιβλαβείς στο τοπίο και τη φύση όπως οι πλωτές ανεμογεννήτριες, η ενέργεια από γεωθερμία, τα ηλιακά συστήματα κ.α. Και φυσικά η ανάπτυξη και επιδότηση οικιακών συστημάτων μικρής κλίμακας. Πρωτίστως πρέπει να εξεταστεί οι οικολογική και ενεργειακή κατασκευή, και η οικονομία στην κατανάλωση ηλεκτρισμού. Αυτά είναι μερικά από τα επιχειρήματα των δύο πλευρών. Θα ήθελα να προσθέσω πως το σύνολο των μεγάλων οικολογικών οργανώσεων της χώρας έχει ταχθεί κατά του προτεινόμενου από την Κυβέρνηση Ειδικού Χωροταξικού ΑΠΕ. Ενώ αντιδράσεις κατοίκων κατά της εγκατάστασης αιολικών πάρκων υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα νησιά του Αιγαίου (βλ. Σέριφο, Σκύρο, Νάξο, κ.α.), αλλά και σε όλη την Ευρώπη όπως τη Γερμανία και τη Γαλλία, όπου ζητάνε την άμεση παύση των επιδοτήσεων στα χερσαία αιολικά πάρκα. Από νομική άποψη ο κ. Μ. Δεκλερής, τέως πρόεδρος του Ε' τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας και επίτιμος πρόεδρος της ολομέλειας αυτού, σημειώνει: «Η έννομη αξία της καθαρής ενέργειας έπεται της προστασίας του πολύτιμου φυσικού κεφαλαίου της χώρας, στο οποίο ανήκουν τα ευαίσθητα δασικά οικοσυστήματά μας, τα βουνά μας, με τις αλπικές ζώνες, τους δρυμούς τους, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις στην ηπειρωτική χώρα, και εξ ολοκλήρου τα μικρά νησιά, οι ακτές, τα ακρωτήρια και εν γένει το νησιωτικό τοπίο. Οι ανεμογεννήτριες, σχεδιασμένες σε ξένες χώρες, είναι εντελώς ασυμβίβαστες προς την μικρή κλίμακα του ελληνικού νησιωτικού τοπίου. Τυχόν εγκαθιστάμενες στους τόπους προτίμησης των επενδυτών, συνεπάγονται καταστροφή του αντίστοιχου πολιτιστικού, αισθητικού και φυσικού κεφαλαίου των νησιών μας, η οποία, βεβαίως, αποκλείεται από το Σύνταγμα του 1975 με το άρθ. 24 και την πάγια νομολογία του ΣτΕ για την προστασία των μικρών νησιών ως ευαίσθητων οικοσυστημάτων». Οι ενεργειακές ανάγκες της Τήνου καλύπτονται μόλις με το 1/50 των ανεμογεννητριών που θέλει να τοποθετήσει η εν λόγω εταιρεία στα βουνά μας. Για να καλύψουμε δε το ποσοστό μας επί του εθνικού στόχου θα αρκούσαν μόλις 2 ανεμογεννήτριες. Ποιος ο λόγος λοιπόν να βιαστούμε να συμμετέχουμε ως νησί στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του λεκανοπεδίου και της Μύκονου καταστρέφοντας δια πάντως κάποιες περιοχές μας, όταν χωρίς καμία αμφιβολία το ενεργειακό πλάνο της χώρας είναι από ασαφές έως θολό? Το όραμα ενός νησιού αυτόνομου που παράγει την ενέργεια που καταναλώνει πρέπει να ομολογήσω πως είναι για μένα, όπως νομίζω και για πολλούς από εσάς, δελεαστικό έως άκρως συγκινητικό. Όμως, μετά από αρκετή μελέτη πάνω στο θέμα, έχω διαπιστώσει πως με τα τωρινά δεδομένα είναι μη εφικτό. Προτείνω λοιπόν αυτοσυγκράτηση, σεβασμό σε αυτό που βρήκαμε απ’τους προγόνους μας, προστασία των τελευταίων παρθένων περιοχών του νησιού μας και κυρίως καλή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση από όλους. Το τι θα παραδώσουμε στα παιδιά μας είναι πολύ μεγάλη ευθύνη και καλώ όλους σας να το σκεφτείτε προσεκτικά, ελεύθεροι από τα ψευτοδιλήμματα που μας επιβάλουν οι επενδυτικές εταιρίες. Προτείνω επίσης, προσεκτική ανάλυση και αυτών ακόμα των οικονομικών συνεπειών. Τα τελευταία χρόνια πολλές αξιόλογες προσπάθειες γίνονται από κατοίκους και τις τοπικές Αρχές της Τήνου για την προώθηση και ανάπτυξη στο νησί ειδικών μορφών τουρισμού όπως ο περιπατητικός και ο πολιτισμικός. Παρ’όλο που έχουμε δρόμο πολύ μπροστά μας, φαίνεται η ανάπτυξη και το μέλλον του νησιού να προσανατολίζονται πως αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες είναι μη εποχικές και υψηλών εισοδημάτων εάν αναπτυχθούν με όραμα, μεράκι και σωστό συντονισμό. Τα νησιά μας ζουν από τον τουρισμό και έως τώρα θεωρούνταν κοιτίδα του πολιτισμού. Αν κάποιοι θέλουν να τα μετατρέψουν σε γη non grata είναι δικαίωμά τους. Όμως είναι δικαίωμα, αλλά και συνάμα υποχρέωση όλων μας, στη μνήμη των προγόνων μας, η προάσπιση της ιστορίας και της ποιότητας του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε καθημερινά. Οι βουνοκορφές του Αιγαίου είναι πολύτιμες (ιστορικά, οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά). ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ Αρχ/των μηχανικός ΕΜΠ- ΜΑ στη διαχείριση αρχαιολογικής κληρονομιάς Επικοινωνία: alalazontatopia@gmail.com και http://alalazontatopia.blogspot.com Βιβλιογραφία: http://eyploia.aigaio-net.gr/ και http://www.diktioaigaiou.gr/