Δημήτρη Χάλαρη: Η Ερμούπολη σαν παραμύθι

Η μέχρι σήμερα βιβλιογραφία για το παρελθόν της Ερμούπολης ανήκει σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη, που χρονικά προηγήθηκε, έχει εξαιρετικά ασταθή ή λειψά επιστημονικά ερείσματα. Αξιοποιεί περισσότερο προσωπικές μαρτυρίες ή πληροφορίες, που, όταν είναι, όπως συνηθέστερα συμβαίνει, έμμεσες, στερούνται εχεγγύων ακριβείας. Πρόκειται για καταγραφές μιας παράδοσης εξωραϊστικής και μυθοποιητικής του παρελθόντος. Εκεί όπου η, πάντοτε ενδιαφέρουσα, άμεση προσωπική άποψη απουσιάζει, την υποκαθιστά μια αχλύς προγονικού μεγαλείου και κλέους. Ακόμα και έργα με επιστημονικοφανή όψη και κεκτημένη θέση στη βιβλιογραφία της συριανής ιστορίας, σαν την « Ιστορία της νήσου Σύρου"  του Τιμολέοντα Αμπελά (1874), παρουσιάζουν τέτοια ελαττώματα. Όσο ο καιρός περνάει και η Σύρα αποσύρεται σταδιακά από το ιστορικό προσκήνιο, ο αυτιστικός μύθος ολοένα και περισσότερο καταλαμβάνει τη θέση του ιστορικού λόγου. Ύστερα από μια μακρά περίοδο δημοσιογραφίζουσας προχειρότητας, λογοτεχνίζουσας ανευθυνότητας, αδυναμίας αναγωγής του ειδικού στο γενικό και συνθετικών συλλήψεων της εν εξελίξει Σύρας ως ιστορικού αντικειμένου, η επιστροφή του λόγου ή μάλλον η εισαγωγή του στη συριανή ιστοριογραφία επιχειρείται απτό έναν ερασιτέχνη ιστορικό μα στέρεο, ωστόσο, επιστημονικό οπλισμό και, προπάντων, επιστημονική συνείδηση, τον αείμνηστο Ανδρέα Δρακάκη. Μ' αυτόν, ως μοναχικό κοντοτιέρο της αλήθειας, η Σύρα θα πορευτεί για πολλές δεκαετίες, όσο κρατάει η επίμονη αφοσίωση του στο παρελθόν της και η μακρά ζωή του, στις σκολιές ατραπούς της ιστορίας. Η σχολαστικά επιστημονική επεξεργασία ενός νέου, για πρώτη φορά προσιτού στους ερευνητές, υλικού από πανεπιστημιακούς αντιπροσώπους της « Νέας Ιστορίας" στις αρχές της δεκαετίας του '80 θ' αξιοποιήσει τις εμπειρικές μεθόδους του Δρακάκη εξίσου με τα δόγματα του Μπροντέλ και των υπόλοιπων μεντόρων της Σχολής των "Annales". Από τις προσεγγίσεις όμως αυτές, που διστάζουν ακόμη μπροστά σε μια συνθετική θεώρηση του εντεύθεν της Επανάστασης του 1821 συριανού παρελθόντος, λείπει ένα βασικό προσόν τόσο των εξωραϊστικών προχειροτήτων όσο και του σοφού και γενναίου δρακάκειου ερασιτεχνισμού. Λείπει η προσωπική, η βιωματική αίσθηση της συριανής κοινωνίας.

   Το προσόν αυτό, με κάποιες ίσαμε τώρα ακρότητες προσωπικής ματιάς, διαθέτει το ογκώδες πλέον έργο του Δημ. Xάλαρη. Που με το τελευταίο βιβλίο του « H Ερμούπολη σαν παραμύθι" κατακτά την ωριμότητα της ιδιοτυπίας του. « H Ερμούπολη σαν παραμύθι   ”είναι λεύκωμα. Πλούσιο κι όμορφο, όπως και τα προηγούμενα όμοια του Δημήτρη Xάλαρη. Και καθώς εκείνα γεμάτα εκπλήξεις. Εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει η εικαστική αφθονία του. Καρπός της υπομονής, της επιμονής και των οικονομικών θυσιών του δημιουργού του. Φωτογραφίες μοναδικές, που μόνο στο αρχείο του Xάλαρη απαντώνται, έγγραφα και ντοκουμέντα που, χωρίς την ανάγκη υπομνηματισμού, μιλούν για την εποχή. Την ακμή ή την παρακμή. Το μεγαλείο ή τη μιζέριαΙ O υπομνηματισμός του Xάλαρη στο υλικό αυτό, χωρίς να χάνει καθόλου το προσωπικό του ύφος, συστέλλεται εδώ ποσοτικά και ποιοτικά σε μια νηφαλιότερη, μετριοπαθέστερη απ' ότι συνήθως αλλά πάντοτε εμφαντικά υπαινικτική αντιπαράθεση του υπερέχοντος παρελθόντος προς το υστερούν, μειονεκτικό, παρόν. Κι αντί για βλοσυρή, άνευρη, επιστημονικότητα (τόσο αταίριαστη, άλλωστε, στην εκρηκτική ιδιοσυγκρασία του Χάλαρη) ή για βίαιη αιχμηρή καταγγελτικότητα (τόσο συμβατή με την ίδια αυτή ιδιοσυγκρασία) η περιορισμένη στ' απολύτως απαραίτητα αφήγηση μιμείται, εξωτερικά κι εσωτερικά, το παραμύθι. Εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου! Αν και παραμυθοφανείς όμως, τόσο η αφήγηση του Xάλαρη όσο και ο εκ μέρους του υπομνηματισμός της εικονογράφησης του έργου δεν έχουν υποκύψει σε κανένα πειρασμό ανακρίβειας, προχειρότητας, περιορισμένης ιστορικής ευθύνης. Δεν κατάφερα ν' ανακαλύψω, παρόλο που το προσπάθησα, την παραμικρή ανακρίβεια στην τεκμηρίωσή του, καμιά έπαρση στο σχολιασμό του υλικού του.

   Εκτός από το, επαναλαμβάνω, μοναδικό φωτογραφικό κλπ. υλικό του, το βιβλίο κοσμούν ελιτίζοντα μεν αλλ' εξαιρετικής δεξιότητας κι υποβλητικότητας ατμόσφαιρας ποιήματα του πολυτάλαντου Συριανού Τάκη Κυριτσόπουλου. Συμπερασματικά, « H Ερμούπολη σα παραμύθι» του Δημήτρη Xάλαρη είναι ένα βιβλίο ιδανικού συνδυασμού τόλμης και αρετής.

Mάρκος Δ. Φρέρης