ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Νησιωτικότητα και εκπαίδευση

Η Εκπαιδευτική διαδικασία στην Α/θμια και Β/θμια Εκπαίδευση στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα υλοποιείται σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές περιβάλλον καθώς στις δια­χρονικά ασκούμενες εκπαιδευτικές πολιτικές με τις χαμηλές χρηματοδοτήσεις για την παιδεία, στην απουσία περιφερειακής πολιτικής, στις εγγενείς αδυναμίες του εκπαι­δευτικού συστήματος με κύριο χαρακτηριστικό τη συγκεντρωτική ιεραρχικά δομη­μένη διοικητική του δομή με τη συνακόλουθη απουσία αποκεντρωτικής κουλτούρας, προστίθενται τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά των “προβληματικών” και “παραμεθό­ριων” πολυνησιακών νομών της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου.

Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Ανάπτυξης και Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Γ.Σ.Ε.Ε. (Γ.Σ.Ε.Ε., 2007), η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου συγκαταλέγεται στις “γκρίζες και τις μαύρες ζώνες” του ελλαδικού εκπαιδευτικού χάρτη, καθώς εκτός από τα χαμηλά ποσοστά πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση τα οποία αποτυπώνονται στην παραπάνω έρευνα, περισσότερο ανησυχητικές είναι οι απώλειες που εμφανίζονται σε επίπεδο σχολικής διαρροής και πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης. Παράλληλα ίδιο περιεχόμενο έχει και έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη μαθητική διαρ­ροή στη Β/θμια Εκπαίδευση (Π.Ι., 2008). Στην προαναφερθείσα έρευνα της Γ.Σ.Ε.Ε. και στο σημείο που αφορά στο πλαίσιο χάραξης της εθνικής πολιτικής προτείνεται η ένταξη των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου σε Ζώνες Επείγουσας και Άμεσης Προτε­ραιότητας, αντίστοιχα.

Αναμφίβολα, αν δεν αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση, θα διαμορφωθούν συνθή­κες οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής στασιμότητας, θα ενισχυθούν οι τάσεις εσωτερικής μετανάστευσης και εγκατάλειψης περιοχών, με αναπόφευκτη συνέπεια το μαρασμό των τοπικών κοινωνιών. Είναι καιρός να υπάρξουν παρεμβάσεις οι οποίες θα υπερβαίνουν το συγκεντρωτικό και “τυφλό” χαρακτήρα της εκπαιδευτικής πολι­τικής, ενισχύοντας ουσιαστικά περιοχές και κοινωνικές ομάδες με χαμηλούς δείκτες εκπαίδευσης, παρέχοντας χρηματοδοτήσεις και υποδομές, εκπαιδευτικό προσωπικό και προγράμματα αντιμετώπισης της σχολικής διαρροής, των χαμηλών επιδόσεων και της σχολικής αποτυχίας(Ν. Φωτόπουλος, 2007). Θα πρέπει με άλλα λόγια, στο πρόβλημα των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων στην εκπαίδευση να απαντήσουμε με στήριξη και ενδυ­νάμωση των περιοχών και των κοινωνικών ομάδων που υποφέρουν περισσότερο και το έχουν πραγματικά ανάγκη. Η εφαρμογή από το κράτος και τους θεσμούς της ίσης κατανομής των κονδυλίων δε φαίνεται να μειώνει σημαντικά την κοινωνική ανισότητα στην εκπαίδευση, σε αντίθεση με την πολιτική της παροχής μεγαλύτερων ποσών σε αυτούς που έχουν πραγματικά ανάγκη (Φραγκουδάκη, 2008). Αυτό, βεβαίως, από μόνο του δεν είναι δυνατόν να άρει τις τεράστιες κοινωνικές και ταξικές ανισότητες της ελληνικής κοινωνίας, οι οποίες θεωρούμε ότι μπορούν να αμβλυνθούν μέσα από την άσκηση αντισταθμιστικών εκπαιδευτικών πολιτικών, μεταξύ των οποίων συγκατα­λέγεται και η θεσμοθέτηση των Ζωνών  Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας(ΖΕΠ). Oι Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας είναι σχέδια αντιμετώπισης της σχολικής αποτυχίας ανά γεωγραφική περιοχή. Η μεγαλύτερη ανάγκη ορίζεται με βάση τις περιοχές με υψηλότερους                        δείκτες σχολικής αποτυχίας, σχολικής καθυστέρησης και εγκατάλειψης του σχολείου, χαμηλότερους δείκτες πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Ανάπτυξη περιφερειακής εκπαιδευτικής πολιτικής

Για την αντιμετώπιση του φαινομένου όξυνσης και αναπαραγωγής των κοινωνικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων για τις περιοχές όπως οι Κυκλάδες και τα Δωδεκά­νη­σα, προτείνεται τόσο η χάραξη ευέλικτης εξειδικευμένης εκπαιδευτικής πολιτικής όσο και μέτρα άμεσης παρέμβασης. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζουμε ότι η βελτίωση των εκπαι­δευτικών δεικτών δεν μπορεί να υλοποιηθεί αυτοδύναμα, αλλά όπως προκύπτει και από την ευρωπαϊκή εμπειρία, αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε άμεση και ουσιαστική συ­νάρ­τηση με τη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δεικτών της το­πικής κοινωνίας.

Μια εξειδικευμένη πάγια εκπαιδευτική πολιτική θα πρέπει να κινείται στους 3 ακόλουθους άξονες:

·         Γενναία αύξηση της χρηματοδότησης της Παιδείας και άμεση αλλαγή του μοντέ­λου κατανομής των πόρων για την εκπαίδευση, με υιοθέτηση ενός διαφορο­ποιη­μένου συστήματος χρηματοδότησης το οποίο θα λαμβάνει υπόψη του τόσο τις κοινω­νικές, οικονομικές, πολιτισμικές και μορφωτικές ανάγκες της κάθε περιοχής, όσο και τις ιδιαίτερες συνθήκες πρόσβασης και επικοινωνίας.

·         Άμεση και κατά προτεραιότητα χρηματοδότηση έργων υποδομής και ανάπτυξης υπηρεσιών, σύγχρονης τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού.

·         Εκπαιδευτική ενίσχυση σε πόρους, υποδομές, αντισταθμιστικούς θεσμούς και εξει­δικευμένο εκπαιδευτικό προσωπικό των περιοχών με χαμηλούς δείκτες εκπαί­δευσης και ευημερίας, με στόχο την αντιμετώπιση των κρουσμάτων σχολικής δυσλει­τουρ­γίας και αναποτελεσματικότητας μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η σχολική διαρ­ροή, οι χαμηλές επιδόσεις, η σχολική βία και παραβατικότητα ανηλίκων, καθώς και τα κρούσματα ξενοφοβίας και ρατσισμού.

Συγκεκριμένα προτείνονται:

• Πλήρης κάλυψη της περιοχής με μονάδες Προσχολικής Αγωγής & Βρεφο­νη­πια­κούς Σταθμούς.
• Προτεραιότητα στην κατασκευή σύγχρονων σχολικών κτηρίων.
• Δημιουργία σχολικών εργαστηρίων (Βιβλιοθήκης - Εργαστηρίων Ηλεκτρονικών Υπο­λογιστών & Πολυμέσων - Εργαστήρια Τεχνών - Αίθουσες Πολλαπλών χρή­σεων απαραίτητων για τις νησιωτικές περιοχές όπου η απομόνωση στερεί τη δυ­να­τό­τητα πρόσβασης σε αυτά εκτός σχολικού περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη επίσης των Τ.Π.Ε θα δώσει την ευκαιρία αντιστάθμισης της δυσκολίας πρόσβα­σης και επικοινωνίας π.χ. με τηλεδιασκέψεις  μεταξύ των εκπαιδευτικών όσο και μεταξύ των μαθητών άλλων σχολικών μονάδων τόσο εντός όσο και εκτός νησιωτικής περιοχής.

• Προτεραιότητα στη λειτουργία Ολοήμερων Σχολείων (Νηπιαγωγείων, Δημοτικών, Γυμνασίων). Η στελέχωση των ολοήμερων σχολείων με ειδικότητες που σχετίζο­νται με την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να λειτουργήσει αντισταθμι­στικά για τους μαθητές των νησιωτικών περιοχών όπου οι δυνατότητες για επαφή με πολι­τιστικές δραστηριότητες είναι περιορισμένες. Η λειτουργία του ολοήμερου σχολείου έρχεται επίσης να καλύψει τις κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων των νησιωτικών περιοχών-γηγενών και οικονομικών μεταναστών οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται σε τουριστικά επαγγέλματα με ανελαστικά και διευρυμένα ωράρια. Ενός πραγματικού ολοήμερου σχολείου (Νηπιαγωγείο-Δημοτικό-Γυμνάσιο), με συνεκτικό και ενιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα, με επαρκείς υποδομές και μέσα, υποχρεωτικό για όλα τα παιδιά.
• Εξαίρεση της περιοχής από τα περιοριστικά μέτρα που αφορούν τους διορι­σμούς των εκπαιδευτικών και στις δύο βαθμίδες, καθώς οι αριθμοί εδώ νοημα­τοδοτούνται διαφορετικά. Αν ισχύσουν τα νέα κυβερνητικά μέτρα που αφορούν την αναλογία δασκάλων και μαθητών στην Α/θμια Εκπαίδευση, θα προκύψουν υποβιβασμοί, κυρίως, ολιγοθέσιων σχολείων ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες νη­σιωτικές περιοχές με αρνητικές συνέπειες στο ήδη υποβαθμισμένο εκπαι­δευτικό έργο.
• Παροχή ουσιαστικών κινήτρων για την παραμονή τόσο των νεοδιορισμένων εκπαιδευτικών περισσότερο του ενός έτους στο σχολείο διορισμού τους (επιδό­τηση ενοικίου, επιπλέον μόρια κ.λ.π.), όσο και την προσέλκυση έμπειρων εκπαι­δευτικών. Θεωρούμε ότι θα πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερα μέριμνα για εκπαι­δευτικούς με οικογένεια.
• Πλήρης λειτουργία υποστηρικτικών σχολικών θεσμών (Ενισχυτική Διδασκαλία, Πρό­σθετη Διδακτική Στήριξη. Τάξεις Υποδοχής κ.λ.π.). Ο τουριστικός χαρακτήρας των περισσότερων νησιωτικών περιοχών έχει ως αποτέλεσμα την προσέλκυση με­γά­λου οικονομικών μεταναστών γεγονός που κάνει απαραίτητη τη λειτουργία των αντι­σταθμιστικών θεσμών όπως είναι οι Τάξεις Υποδοχής, τα Φροντι­στη­ριακά Τμή­ματα κλπ.
• Ενεργοποίηση της σχετικής νομοθεσίας που προβλέπει την ίδρυση και λει­τουρ­γία τριών (3) επιπλέον ΚΕ.Δ.Δ.Υ στη Νάξο, στην Κω και στην Κάλυμνο. Σύσταση θέσης Σχολικού Συμβούλου Ειδικής Αγωγής με έδρα τη Ρόδο. Ενίσχυση και δη­μιουργία νέων δομών ψυχικής υγείας(κινητές μονάδες, ιατροπαιδαγωγικά κέντρα κ.λπ.)
• Προτεραιότητα και κίνητρα για την πλήρη –σε ειδικότητες– στελέχωση των σχο­λι­κών μονάδων. Η αναγκαιότητα για την κατά προτεραιότητα στελέχωση των σχο­λικών μονάδων από ειδικότητες προκύπτει από την έλλειψη δυνατότητας για τους μαθητές/τριες των απομακρυσμένων νησιών να έρθουν σε επαφή με στοιχεία πολιτισμού, ξένων γλωσσών, Νέων Τεχνολογιών κλπ.
• Προτεραιότητα και επανασχεδιασμός στην Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Θεωρούμε το μοντέλο του κεντρικού σχεδιασμού των επι­μορφωτικών δράσεων μη λειτουργικό για τις νησιωτικές περιοχές και προτείνου­με τη δημιουργία αποκεντρωμένων βιώσιμων περιφερειακών επιμορφωτικών δομών με την υποστήριξη των Τ.Π.Ε και την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής Πύλης Νοτίου Αιγαίου (www.epyna.gr) για τη δημιουργία και λειτουργία Κέντρων βασισμένα στο μικτό σύστημα  τηλεκ­παίδευσης στις απομακρυσμένες περιοχές [Περισσότερα στοιχεία για την επιμόρ­φωση των εκπαιδευτικών στο Υπόμνημα 1].
• Έμφαση στην Ξενόγλωσση Εκπαίδευση (Πρώτης και δεύτερης Ξένης Γλώσσας)
• Συστηματική διδασκαλία της Πληροφορικής σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες προκειμένου οι μαθητές/τριες να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες στη χρήση της Τεχνολογίας η οποία με τη σειρά της θα συμβάλλει στην άμβλυνση των εκπαιδευτικών και επικοινωνιακών και κοινωνικών ανισοτήτων.
• Θεσμοθετημένη ποσοστιαία αύξηση της ετήσιας επιχορήγησης των σχολικών μονάδων και διαμόρφωση συγκεκριμένων κριτηρίων κατανομής της.
• Προτεραιότητα και κίνητρα για την ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Καινοτομιών και Σχο­λικών Συμπράξεων.
• Ενίσχυση υποδομής και προγραμμάτων αθλητισμού.
• Ενδυνάμωση της παιδαγωγικής και επιστημονικής διάστασης της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα από την ενίσχυση του παιδαγωγικού και συντονιστικού ρόλου του Σχολικού Συμβούλου στο πλαίσιο ενός “…αποκεντρωμένου δημοκρατικού εκπαιδευτικού συστήματος με ελληνική ταυτότητα και ευρωπαϊκό προσανα­το­λι­σμό, στο οποίο η ποιοτικά αναβαθμισμένη λειτουργία της σχολικής μονάδας που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των εκπαιδευτικών και παιδαγωγικών ανα­γκών του μαθητή θα αποτελεί σταθερό σκοπό…” (Απόσπασμα από το σχέδιο δρά­σης & διεκδικητικού πλαισίου της Π.Ε.Σ.Σ για το 2010-2012). [Περισσότερα στοι­χεία και προτάσεις για την ενίσχυση του ρόλου του Σχολικού Συμβούλου στην Περιφέρεια Ν. Αιγαίου στο Υπόμνημα 2].

Πηγές

1-    Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής(ΚΑΝΕΠ) της Γ.Σ.Ε.Ε- Αθήνα 2007.(Έκδοση που περιέχει μελέτη του συστήματος πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση)

2-    Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι. 2007).(Έρευνα για τη μαθητική διαρροή κατά γεωγραφική περιφέρεια)

3-     Νίκος Φωτόπουλος, ,ερευνητής σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Δημοσίευση ερευνητικών πορισμάτων στην Ελευθεροτυπία, 15 Νοεμβρίου 2008.

4-    Άρθρο της Άννας Φραγκουδάκη, καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αθηνών στην Ελευθεροτυπία, 15 Νοεμβρίου 2008.

4-    Πανελλήνια Ένωση Σχολικών Συμβούλων (Π.Ε.Σ.Σ.). Σχέδιο δράσης & διεκδικητικού πλαισίου της Π.Ε.Σ.Σ για το 2010-2012.