Για το δημόσιο χώρο

Γιώργος Ξυλούρης   Ο δημόσιος χώρος υπήρξε πάντα ο χώρος της ποικιλομορφίας, της ανταλλαγής και της τήξης (με πρότυπο την αρχαία Ελληνική αγορά). Ο δημόσιος χώρος είναι συνδεδεμένος με την κοινωνική ζωή, την πολιτική δράση, την έκθεση του ατόμου στο σύνολο. Όταν δημιουργείται ένας δημόσιος χώρος δημιουργείται κάτι που ανήκει σε όλους. Η ισοτιμία που έχουν τα άτομα σε σχέση με τη χρήση του χώρου δίνει στον καθένα τη δυνατότητα να εκφράσει αυτό που πριν ήταν ιδιωτική υπόθεση. Η έκθεση και η έκφραση στο δημόσιο χώρο έχει καθοριστική σημασία για τη συγκρότηση του λόγου και της συμπεριφοράς. Στοιχειοθετώ για να παρουσιάσω και να επικοινωνήσω. Δρω για να επιδράσω στους άλλους των οποίων η δράση μετασχηματίζει τη δική μου δράση κ.ο.κ Ο δημόσιος χώρος είναι απαραίτητος γιατί η ανθρώπινη ζωή είναι αδύνατη χωρίς σχέσεις. Η ίδια η γνώση είναι μια κοινωνική υπόθεση και ως περιεχόμενο και ως διαδικασία (Vygotsky).Αυτό που σηματοδοτεί η ύπαρξη του δημόσιου χώρου είναι η πολυμορφία και η ελευθερία λόγου και δράσης. Οι άνθρωποι δημιουργούν πολλές φορές αυτούς τους χώρους ή τους διευρύνουν ή τους μετασχηματίζουν όταν υπάρχει η στοιχειώδης έλλειψή τους, όπως συμβαίνει για παράδειγμα το καλοκαίρι στην πιάτσα της Άνω Σύρου και στα στενά του Βροντάδου. Η ανάγκη δημόσιας ζωής μετατρέπει στενά σοκάκια σε μεγάλες πλατείες. Όμως, παρά τις εξαιρέσεις τα παιδιά σπάνια παίζουν πια στους δρόμους. Οι πλατείες, οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια είναι στις αρμοδιότητες των δήμων. Τα όρια ανάμεσα στον ιδιωτικό και στο δημόσιο χώρο έχουν διασαφηνιστεί. Γιατί σίγουρα το γεγονός είναι η συρρίκνωση του δημόσιου χώρου το τελευταίο μισό του εικοστού αιώνα. Πράγμα που ξεκίνησε από την ανάπτυξη των προαστίων στις πόλεις και τη δημιουργία νέων ψευδοδημόσιων χώρων (π.χ θεματικά πάρκα, αθλητικά γήπεδα κλπ) καθώς επίσης και την ανέγερση εμπορικών κέντρων που την τελευταία δεκαετία γνωρίζουν μεγάλη άνθηση και στην Ελλάδα. (Γνωρίζω πολλούς εφήβους που πάνε εκδρομή σε τέτοια εμπορικά κέντρα στην πρωτεύουσα). Οι ήδη υπάρχοντες δημόσιοι χώροι δέχονται απειλές, κινδυνεύοντας να απολέσουν την ουσία τους. Για παράδειγμα οι κάμερες στους δημόσιους χώρους είναι ένα σοβαρό θέμα, αφού αναιρούν τη βασική λειτουργία των χώρων, μετατρέποντάς τους χώρους αυτούς σε εικόνα για τα μόνιτορ της αστυνομίας. Στην Ερμούπολη έγινε μια τέτοια απόπειρα με αφορμή τα γκράφιτι στους τοίχους του δημαρχιακού μεγάρου. Eχει γραφτεί μάλιστα και ένα κείμενο σχετικά με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ερμούπολης να εγκαταστήσει κάμερες ασφαλείας με σκοπό την προστασία των δημοτικών κτιρίων και ιδιαίτερα των μαρμάρων του δημαρχιακού μεγάρου από τα γκράφιτι.(Βλέπε το σχετικό κείμενο «Ερμούπολη: Πόλη υπό επιτήρηση;» των Αναστασία Λυγνού/ Γιώργου Σκιάφου/ Χάρη Ζεπάτου. Κατεβάστε το άρθρο εδώ). Η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου τελικά υλοποιήθηκε και τοποθετήθηκαν δύο κάμερες δεξιά και αριστερά όπως ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια του Δημαρχείου. Οι δημόσιοι χώροι κινδυνεύουν επίσης από την πολιτική των δήμων οι οποίοι προσπαθώντας να βγάλουν όλο και περισσότερα χρήματα εκποιούν και την τελευταία σπιθαμή του δημόσιου χώρου. Πεζοδρόμια και πλατείες γεμίζουν ασφυκτικά με τραπέζια και καρέκλες, ενώ οι παραλίες με ψάθες και ομπρέλες και έτσι, καθαρά δημόσιοι χώροι γίνονται σχεδόν ιδιωτικοί. Ο Δήμος Ερμούπολης φρόντισε να κάνει το παραπάνω πολύ καθαρό με την παρέμβασή του στο μόνο πραγματικά δημόσιο χώρο, την πλατεία Μιαούλη. Με τα σκέπαστρα, τα δάπεδα, και τις εγκαταστάσεις φωτισμού, τα μαγαζιά της πλατείας απόκτησαν την αυλή τους. Αν και η κριτική για το συγκεκριμένο θέμα εστιάστηκε στο αισθητικό και λειτουργικό μέρος της κατασκευής (μοιάζει με τσίρκο και κόβει τη θέα του Δημαρχείου), νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα ήταν η μονιμοποίηση μιας εγκατάστασης τραπεζοκαθισμάτων στην πλατεία, πράγμα που καταργεί την ουσία του δημόσιου χώρου.Παρόμοια πράγματα συμβαίνουν και στην πλατεία Βαμβακάρη στην Άνω Σύρο, μόνο που εδώ η εγκατάσταση δεν είναι μόνιμη. (Κανείς δεν θα είχε αντίρρηση νομίζω σε μια λογική χρήση του δημόσιου χώρου όταν υπάρχουν ανάγκες που το επιβάλλουν, αλλά εδώ έχουμε μια ακραία συμπεριφορά με την οποία πιστεύω, χωρίς να έχω κάνει γκάλοπ, αντιτίθεται η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της Σύρου). Αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι πολιτικοί είναι ότι ο δημόσιος χώρος είναι ευρύτερος από το χώρο της πολιτικής και γιατί περιλαμβάνει περισσότερους τομείς και γιατί περιλαμβάνει το βίωμα. Ένα άλλο δείγμα διαχείρισης του δημόσιου χώρου είναι οι παιδικές χαρές που ήταν η εξέλιξη της αλάνας στην οποία πολλοί από μας έπαιζαν μικροί. Αντί να προεκταθεί η αλάνα με ελαφρές κατασκευές (όπως ράμπες κλπ), γέμισε με πλαστικές κατασκευές που σκέφτηκε κάποιος σχεδιαστής και κατασκεύασε κάποια εταιρία που τη πούλησε σε κάποιο Δήμο. (Και αυτό όπως και πολλά άλλα είναι κάτι που συνδέεται με την μικροαστικοποίηση του δημόσιου και ιδιωτικού βίου από τις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα). Εκτός από τους «πραγματικούς» δημόσιους χώρους υπάρχουν πλέον και οι εικονικοί. Το διαδίκτυο. Όπως έχει πει ήδη από 1995 ο N. Negreponte «το παγκόσμιο σύστημα υπολογιστών ανατρέπει και επανακαθορίζει ριζικά την έννοια του τόπου συγκέντρωσης της κοινότητας και της αστικής ζωής». Παρ’ ότι ο εικονικός δημόσιος χώρος δημιουργείται με ένα ελάχιστο ενέργειας έχει ίδιες λειτουργίες και περιορίζεται με τις ίδιες λογικές που περιορίζονται και οι δημόσιοι χώροι.Ο διάλογος και η δράση γύρω από το δημόσιο χώρο είναι ένα ζήτημα πρώτης γραμμής αφού η ιδιωτικοποίηση έχει ιδιωτικοποιήσει και το ιδιωτικό. Η ανάδειξη και η μετατροπή των δημόσιων χώρων που δεν χρησιμοποιούνται, όπως π.χ οι παιδικές χαρές που είναι σε παρακμή την ίδια στιγμή που η ζήτηση για τέτοιους χώρους είναι μεγάλη. Η χρήση χώρων που είναι διαθέσιμοι όπως έγινε π.χ με το παζάρι στο προαύλιο του κτηρίου Κορνηλάκη. Η μεταφορά των ενεργημάτων του σώματος στο συλλογικό -κοινωνικό. Με αυτό τον τρόπο πολιτικοποιούνται τα ενεργήματα του σώματος. Για παράδειγμα περπατώ στην πόλη, οργανώνω γεύμα σε ένα δημόσιο χώρο, τραγουδώ στο δημόσιο χώρο, χορεύω, απαγγέλλω. Ένας χώρος που καταλαμβάνεται προσωρινά δημιουργεί μια νέα ισορροπία, αλλάζει την ενέργεια και την εικόνα του χώρου. Διεκδίκηση χώρων όπως κενοί χώροι από κατεδάφιση κτηρίων, περιοχές χωρίς ξεκαθαρισμένο νομικό καθεστώς, ακάλυπτοι, χώροι αμφιλεγόμενου χαραχτήρα. Γιώργος Ξυλούρης http://sindetiras.wordpress.com/