Η στρεβλή ανάπτυξη στο Αιγαίο και οι επιπτώσεις της

Βαρελά Γεωργία

Είναι αλήθεια ότι η νησιωτικότητα κοστίζει…Φανταστείτε τις ανάγκες που έχει κάθε νησί (λιμάνια, νοσοκομεία, ΧΥΤΑ, βιολογικούς καθαρισμούς), προσθέστε τη δυσκολία στη μετακίνηση (των υπαλλήλων, του εργατικού δυναμικού, των υλικών) λόγω ακτοπλοϊκών μονοπωλίων, και πολλαπλασιάστε επί 24…και αυτές είναι μόνο οι Κυκλάδες! Αν τώρα συνυπολογίσουμε την ταχύτατη και κατά την άποψή μου στρεβλή ανάπτυξη, τη μεγάλη διακύμανση του πληθυσμού –και την ανάλογη ευελιξία που πρέπει να έχουν τα έργα υποδομής- και πολλαπλασιάσουμε ξανά επί το σύνολο των Νομαρχιών του νησιωτικού χώρου έχουμε σαν αποτέλεσμα ένα τεράστιο γρίφο για δυνατούς λύτες.
Αν πάμε λίγο πίσω εκεί στις δεκαετίες του 50 & 60, θα θυμηθούμε από τις ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου κάποιον Κωνσταντάρα να ετοιμάζεται για βουτιά σε πισίνα του ΞΕΝΙΑ και ίσως μια Λάσκαρη να παρελαύνει με μπικίνι στην Πλαζ του ΕΟΤ. Αν δε το πλάνο είναι ανοικτό θα γοητευθούμε από την ομορφιά της παραλίας, και επίσης από την απουσία κτηρίων, τροποποιήσεων και αυθαίρετων που σήμερα είναι το φόντο στις σύγχρονες καρτ-ποστάλ.. Αναπόφευκτη λοιπόν, για τους πιο ευαίσθητους μια νοσταλγία και ένα γιατί δεν πήγε καλά το πράμα. όταν και τις μορφολογικές συνθήκες είχαμε αλλά κυρίως οι πρώτες εκείνες απόπειρες του ΕΟΤ ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις συμβατές με το περιβάλλον και κυρίως με αναβαθμισμένη αισθητική που απέχει πολύ από το σημερινό μέσο όρο των τουριστικών καταλυμάτων.
Η απάντηση είναι κυρίως η βιασύνη μας, η βιασύνη των κουρασμένων νησιωτών που θέλησαν η δική τους γενιά –του 70 και μετά- να μην είναι υποχρεωμένη να θαλασσοπνίγεται, να σκάβει και να φυτεύει σε βράχια, να της σαπίζουν τα προϊόντα επειδή ο τάδε εφοπλιστής δεν έχει όφελος από τις συνδέσεις με τα μικρά νησιά, ή έχει όφελος με τα μεγαλύτερα όπως εδώ αλλά υπερχρεώνει τις μεταφορές…Και η προσδοκία των νησιωτών κατανοητή όταν είδαν για παράδειγμα ότι στους πρώτους Αμερικανούς μπορούσαν να τους χρεώσουν τη σαρδέλα για ροφό!
Και καλά, και ανθρώπινα όλα αυτά, αλλά μαζί με τις θείες από το Σικάγο ήρθαν και τα επίσης πολύ ανθρώπινα αστικά λύματα, τα πολύ ανθρώπινα απορρίμματα, η έλλειψη νερού, η έλλειψη ενέργειας, ξεκίνησε η πίεση για καινούργια δωμάτια, για παραθαλάσσια οικόπεδα που θα πουλούσαν σε δεκαπλάσιες τιμές-τι πείραζε μωρέ αν καταπατούσαν και λίγο τον αιγιαλό;- θα τους έδινε άδεια η κοινότητα, η νομαρχία, το κράτος που τελικά και αυτό με τη σειρά του δεν λειτούργησε θεσμικά αλλά και αυτό ΄΄ανθρώπινα΄΄.
Και μπήκαμε στη χρυσή εποχή της κατανάλωσης –άνευ ενοχών- την εποχή του 80 ή των έϊτις που λέμε…και εδώ ξεσαλώσαμε! Είχαμε και το σοσιαλισμό να μας ενισχύει αυτή την βουλιμική διάθεση και από την άλλη ξεκίνησαν και τα πρώτα έργα υποδομής. Για παράδειγμα οι πρώτοι βιολογικοί καθαρισμοί, οι οποίοι όμως όπως και τα περισσότερα έργα μέχρι και σήμερα δεν εντάχθηκαν σε μια ολοκληρωμένη ενιαία και με στόχους αναπτυξιακής και περιβαλλοντικής πολιτικής αλλά δημιουργήθηκαν με αυτοσκοπό στις περισσότερες περιπτώσεις την απορρόφηση κονδυλίων εθνικών και σε συνέχεια ευρωπαϊκών για την κάλυψη κυρίως μικροπολιτικών αναγκών και όχι πραγματικών. Σήμερα σε πολλά μικρά χωριά υπάρχουν τέτοιοι βιολογικοί καθαρισμοί που ως κουφάρια άλλων εποχών –τόσο πρόσφατων- όχι μόνο δεν λειτουργούν ως όφειλαν αλλά δημιουργούν και οι ίδιοι προβλήματα υγείας αφού πολλές φορές δεν είναι παρά μόνο ανοιχτές δεξαμενές στάσιμων λυμάτων. Πολλά άλλα δε νησιά, και αρκετά μεγάλα όπως η Άνδρος, η Τήνος, η Μήλος- των οποίων η τοπική αρχή δεν έβαλε ποτέ σε προτεραιότητα την κατασκευή τέτοιων μονάδων ρίχνουν ακόμα και σήμερα τα αστικά τους λύματα σε ρέματα, χειμάρους και θάλασσα.
Και στα σκουπίδια τι; Η φύση τους τα βοήθησε για δεκαετίες να μεταφέρονται και να τοποθετούνται σε χωματερές. Στη συνέχεια από το 90 και μετά αρχίσαμε να πιεζόμαστε από την ευρωπαϊκή ένωση για κατάργηση των χωματερών αυτών, κανένας δεν ήθελε να αναλάβει το κόστος –και κυρίως το πολιτικό – να καθορίσει περιοχές που θα δημιουργούντο οι καινούργιοι ΧΥΤΑ τους οποίους βέβαια κανένας δεν ήθελα στην γειτονιά του. Έτσι έμειναν των Ελλήνων οι κοινότητες να διχάζονται ενώ ταυτόχρονα τόνοι απορριμμάτων συνέχιζαν να μαζεύονται και να μας πνίγουν.
Για να μην τα ισοπεδώσουμε όμως όλα, να πούμε ότι υπάρχουν και θετικές εξαιρέσεις μέσα στο γενικότερο κλίμα της ανάπτυξης αυτής, οι οποίες όμως πιστεύω ότι προήλθαν από πεφωτισμένους τοπικούς παράγοντες. Και γι΄ αυτό υπάρχουν τα δύσκολα νησιά –ονόματα μη λέμε-και από την άλλη τα νησιά που έχουν τις υποδομές για να εξυπηρετήσουν και τους μόνιμους κατοίκους αλλά και το δεκαπλάσιο αριθμό επισκεπτών κατά τη θερινή περίοδο.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 90 αλλά και μέχρι σήμερα το κεντρικό κράτος αδρανούσε με τους ελεγκτικούς τους μηχανισμούς αποδυναμωμένους αφήνοντας μονάχα την τοπική αυτοδιοίκηση να βγάλει το φίδι από την τρύπα για λόγους ΄΄λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών΄΄. Ευθύνες εδώ και της αριστεράς που σε μια προσπάθεια προάσπισης των τοπικών αρχών δεν ζήτησε πιο νωρίς να εφαρμοστούν αυστηροί όροι για την προστασία των ανθρώπων, του περιβάλλοντος και στην τελική της ίδιας της οικονομίας των νησιών...
Φτάνοντας λοιπόν καταϊδρωμένοι στα 00 ζήροους με αρκετά λεφτά πια τσεπωμένα -αλλά όχι και τοποθετημένα υπέρ της κοινωνικής ευημερίας- τσεπωμένα από τη τουριστική ανάπτυξη ΄΄τη βαριά βιομηχανία’’ της χώρας, όπως συχνά αρέσκονται οι διάφοροι κυβερνητικοί να λένε, η ανάγκη λύσεων έγινε επιτακτική όχι μόνο από πλευράς ευρωπαϊκής ένωσης αλλά και από πλευράς καθαρά κερδοσκοπικής. Η κατανάλωση του φυσικού μας πλούτου χωρίς τις απαραίτητες υποδομές άρχισε πια να βρωμάει...και φυσικό ήταν αφού μιλάμε για λύματα και σκουπίδια.
Από τότε και μέχρι σήμερα τα περιβαλλοντικά κονδύλια δόθηκαν και για διαχείριση λυμάτων, και για εξυγίανση των χωματερών και τη δημιουργία καινούργιων. Όμως ακόμα και αυτά τα έργα που έγιναν δεν μπήκαν τα περισσότερα σε πραγματική λειτουργία αφέθηκαν οι Δήμοι και οι κοινότητες να διαχειρίζονται έργα που δεν είχαν τη δυνατότητα, ούτε διαχειριστικά, ούτε γνωσιακά ούτε οικονομικά (φανταστείτε ότι για παράδειγμα, η Σίκινος η Ανάφη ή και Ίος θα πρέπει να διαθέτουν τις υποδομές και να διαχειριστούν λύματα και απορρίμματα πληθυσμού δεκαπλάσιου του μόνιμου).
Η στρεβλή όμως ανάπτυξη δεν έφερε μόνο αυτά. Έφερε και τη σιωπή του κόσμου. Όταν ολόκληρα νησιά είναι μονομερώς εξαρτώμενα από την τουριστική ανάπτυξη και την οικοδομή, όταν οι καλλιέργειες, η κτηνοτροφία και η αλιεία έμειναν πίσω τότε κανείς δεν ήθελε να μιλήσει για τα προβλήματα του τόπου του φοβούμενος ότι αυτή του η κίνηση θα τον δυσφημήσει, και τον ίδιο και τον τόπο... Θυμηθείτε με το ναυάγιο του sea diamond πέρασε πολύς καιρός για να αναδειχθούν οι πιθανοί κίνδυνοι, και να το αποδεχτούν οι τοπικοί φορείς οι οποίοι θα έπρεπε την επομένη του ατυχήματος να έχουν βγει και να ζητούν τα αυτονόητα.Βέβαια κάθε φαγοπότι έχει το τέλος που του αξίζει, ειδικά αν πρόκειται για το ΄΄Μεγάλο΄΄ το τέλος θα είναι μοιραίο. Σήμερα, στην εποχή της μεγάλης κρίσης το να μιλά για την προστασία του περιβάλλοντος ακούγεται εν πρώτης σαν το τελειωτικό χτύπημα στην ανάπτυξη... Η αλήθεια όμως είναι ότι για να αναπτύξουμε τον τόπο πρέπει καταρχήν να έχουμε τόπο! Και η αλήθεια επίσης είναι ότι η αριστερά έχει οσμωθεί με οικολογικές ανησυχίες και είναι έτοιμη να προβάλει νέα μοντέλα που συνδυάζουν την προστασία αυτή με την ανάπτυξη που βεβαίως έχουμε ανάγκη.