ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1916 95 χρονια πριν…στη Σέριφο

Η Σέριφος, είναι ένα από τα πιο όμορφα νησιά των Κυκλάδων, με έντονο αιγαιοπελαγίτικο χρώμα .

Η Χώρα, η πρωτεύουσα του νησιού, είναι χτισμένη αμφιθεατρικά γύρω από ένα ύψωμα .
Η θέα από την κορυφή είναι μαγευτική και το ηλιοβασίλεμα μοναδικό.

Οι δαντελωτές ακτές της Σερίφου, δημιουργούν υπέροχες παραλίες.

Οταν επισκεφτεί κανείς 2 από αυτές τις παραλίες το Μεγάλο Λιβάδι και το Κουταλά και δεν ξέρει την σχετικά πρόσφατη ιστορία του νησιού θα εκπλαγεί από τα κτίρια που θα συναντήσει
εκεί ,βιομηχανικά επί το πλείστον , μαρτυρούν ένα διαφορετικό τρόπο ζωής στο πρόσφατο παρελθόν. Εγκαταλειμμένα και σκορπισμένα παντού τα απομεινάρια των μεταλλείων: στοές, βαγονέτα  κομμάτια της γέφυρας φόρτωσης κλπ

Στη Σέριφο η εξόρυξη σιδηρομεταλλευμάτων είναι ήδη γνωστή από την Αρχαιότητα, συνεχίστηκε στη διάρκεια των Ρωμαϊκών χρόνων και ύστερα από ένα μεγάλο διάστημα παύσης των μεταλλευτικών εργασιών, επαναλειτούργησαν τα μεταλλεία όταν καταλήφθηκε η Σέριφος από τους Βενετούς . Το 16ο αιώνα η εξόρυξη διακόπηκε ως το 19ο αιώνα, όταν ξεκίνησε στο Μέγα Λιβάδι και στον Κουταλά της Σερίφου η μακροβιότερη μεταλλευτική εγκατάσταση στο νησιωτικό χώρο. Η Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία εγκαταστάθηκε στο νησί 1861, και συστηματικά από το 1869, άρχισε την εξόρυξη σιδηρομεταλλευμάτων ως το 1875.Μετά το 1880 ο Γερμανός μεταλλειολόγος Αιμίλιο Γρόμαν προχώρησε σε εντατική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Σερίφου .
Τυχοδιώκτης ο μεταλλειολόγος από αυτούςπου ευδοκιμούν μέχρι σήμερα στη χώρα μας και καταχωρούνται στον ασαφή κωδικό λαμόγια. Βέβαια απλά ακολούθησε κλασσικούς νόμους της καπιταλιστικής αγοράς και πλούτισε  με μηδέν κεφάλαιο με τον εξής απλό τρόπο:

Ίδρυσε μια μικρή εταιρία και τη συνένωσε με τη φαληρισμένη "Σέριφος Σπηλιαζέζα" που είχε ήδη εγκαταστάσεις εξόρυξης στη Σέριφο. Απαλλοτρίωσε γη με μόνο αντάλλαγμα το μεροκάματο στους ιδιοκτήτες και με ένα συμβολικό ποσό προς το ελληνικό κράτος εμπορευόταν τον πλούτο του νησιού. Αν οι ντόπιοι αρνιούνταν, τότε η εκχώρηση γινόταν «απλά» με το ζόρι. Οπως μας έχει φτάσει σήμερα στόμα με στόμα «Οι συνθήκες για τους μεταλλωρύχους την εποχή εκείνη ήταν βάρβαρες, απάνθρωπες. Δουλεύανε από ήλιο σε ήλιο, με το χάραμα της ημέρας έπρεπε να βρίσκονται στην είσοδο της κάθε στοάς και με τη δύση του ηλίου να σχολάνε. Τον ήλιο τον βλέπανε μόνο κάθε Κυριακή και όλα αυτά για ένα μεροκάματο που έφτανε ίσα - ίσα για να ζουν. Η ζωή τους δε μετρούσε για τους εργοδότες»Για την άγονη Σέριφο που ποτέ δεν ήταν νησί ψαράδων ή ναυτικών, ο Γερμανός ήταν μια κάποια λύσις-και όχι μόνο για αυτή. Από τα γύρω νησιά και την Πελοπόννησο έφταναν αναζητώντας δουλειά και το νησί των 2.000 κατοίκων στα τέλη του 19ου αιώνα, έφτασε τις 4.400 το 1912.(από τους οποίους 2.000 εργάζονταν στα μεταλλεία). Ο Γερμανός , που είχε να λέει πως εκτός από δουλειά πρόσφερε και μόρφωση (τα χαλάσματα της Γραμονίου Σχολής υπάρχουν ακόμη) και περίθαλψη, ήταν ουσιαστικά ένα είδος διοίκησης για το νησί .
Οι άθλιες συνθήκες συνεχίζονται και απ' τον γιο του Γρόμαν, Γεώργιο, που ανέλαβε το 1906. Εντατικοποίησε την παραγωγή περιορίζοντας ακόμη περισσότερο τα "ακριβά" αλλά ελλιπή μέτρα ασφαλείας-ενώ συνέχισε να αποσπά γη προσθέτοντας στις μεθόδους του πατέρα του και τη βία.  Μόνο τη διετία '14-'16 εξήντα εργάτες βρήκαν το θάνατο στις στοές. Ο διάδοχος Γρόμαν έφτιαξε ένα δουλικό "σωματείο", εξαγόραζε τοπικούς παράγοντες, πολιτικούς, αλλά και τη σιωπή των ενοχλητικών φωνών και όταν αυτό δεν ήταν δυνατό χρησιμοποιούσε το στρατό μαγκουροφόρων υποστηρικτών του....

Η δυναστεία του Αιμίλιου Γρόμαν τελειώνει το 1963, όταν ο ομώνυμος εγγονός εγκαταλείπει την Ελλάδα για τη Ν. Αφρική επειδή βρήκε πλουσιότερες φλέβες μεταλλεύματος εκεί, και τα μεταλλεία κλείνουν.
Η Σέριφος ερημώνει.Χαρακτηριστικό της ερήμωσης του νησιού ήταν πως το 1963 το σχολείο του μεγάλου Λειβαδιού είχε 85 παιδιά και το 1967 έκλεισε!
Οι σκάλες φόρτωσης του μεταλλεύματος στον Κουταλά και στο Μεγάλο Λιβάδι, το Διοικητήριο στο Μεγάλο Λιβάδι, οι εργατικές κατοικίες και οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις με το σωζόμενο εξοπλισμό (μηχανήματα, αντικείμενα) έχουν κηρυχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέα μνημεία.Σήμερα Η εταιρεία Μεταλεία Σερίφου και Σπληλιαζέσας(συμφερόντων Θεόδωρου Αγγελόπουλου) πλανάται σαν φάντασμα πάνω στο νησί με συνεχείς δικαστικές διενέξεις με κατοίκους της Σερίφου ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εκτάσεων των παλαιών μεταλλείων .

 Στο Μέγα Λιβάδι υπάρχει ενα μνημείο που μαρτυρα για την αιματοβαμμένη απέργια του 1916.

Η απεργία αυτή και η βάρβαρη εκμετάλλευση στο νησί έχει περάσει από στόμα σε στόμα και οι περισσότεροι ντόπιοι γνωρίζουν από κάποιον δικό τους άνθρωπο τα γεγονότα.Η θύμηση της ξεδιπλώνει μνήμες ιστορικές, στιγμή τη στιγμή, ζωντανεύοντας τις εικόνες του κάτεργου. Εικόνες εφιαλτικές για τους εργάτες, μα και ηρωικές, περήφανες για την ιστορία που έγραψαν, χαράζοντας το δρόμο του δίκιου τους.

Με τον ερχομό όλο και νέων εργατών από άλλα μέρη της Ελλάδας ήλθαν και μεταλλωρύχοι που είχαν σοσιαλιστικές ιδέες κι έτσι άρχισε μια σοσιαλιστική και συνδικαλιστική ζύμωση στη Σέριφο.

Το 1915 θα γυρίσει στην πατρίδα του τη Σέριφο ή καλεσμένος από τους συμπατριώτες του ή απεσταλμένος της σοσιαλιστικής ομάδας ο Kωνσταντίνος Σπέρας πολυταξιδεμένος, μορφωμένος και μέλος της διοίκησης του Eργατικού Kέντρου Πειραιά. Σε κάθε περίπτωση ο σκοπός του είναι η οργάνωση ταξικού σωματείου.   Με την άφιξή του οργάνωσε τους μεταλλωρύχους και επεξεργάστηκε ένα από τα πιο επαναστατικά για την εποχή Καταστατικά εργατικών σωματείων, το οποίο αποτέλεσε το καταστατικό του νεοσύστατου Σωματείου Eργατών Mεταλλευτών Σερίφου Eργατών, του οποίου έγινε και ο πρώτος πρόεδρος. “Σκοποί του Σωματείου είναι: α) η αδελφική συνένωσις και αλληλεγγύη των Eργατών Mεταλλευτών Σερίφου προς εξύψωσιν της ηθικής, της οικονομικής και της επαγγελματικής καταστάσεώς των. β) η επιδίωξις της ελαττώσεως των ωρών εργασίας και της αυξήσεως του ημερομισθίου, της συνάψεως συνολικών συμβάσεων εργασίας δια τα μέλη του δωρεάν και γραφείον παροχής δικηγορικών συμβουλών δωρεάν. γ) η αλληλεγγύη με τους ωργανωμένους εργάτας όλης της Eλλάδος και όλου του κόσμου, δια την άμυναν υπέρ των εργατικών δικαίων και την καταπολέμησιν της εκμεταλλεύσεως από το κεφάλαιον, με τον τελικόν σκοπόν να δημοσιοποιηθούν τα μέσα της παραγωγής να γίνουν τα εκ της εργασίας αγαθά αποκλειστική απολαυή των παραγωγών των και να παύση η εκμετάλλευσις του ανθρώπου από τον όμοιόν του. δ) η οικονομική ενίσχυσις των μελών με την συμμετοχήν εις συνεργατικάς ενώσεις. ε) η επέκτασις της εργατικής νομοθεσίας και η επίβλεψις της εφαρμογής της. ζ) η ίδρυσις Tαμείου Aλληλοβοήθειας, δια να δίδη εις τα μέλη χρηματικόν επίδομα όταν ασθενούν, έξοδα κηδείας όταν αποθνήσκουν κ.τ.λ.
Oι σκοποί του Σωματείου θα επιδιωχθούν με την μόρφωσιν των μελών, με την οικονομικήν των ενίσχυσιν όταν γίνονται θύματα της αυθαιρεσίας των εργοδοτριών εταιριών ή της αφωσιώσεώς των εις τα συμφέροντα του Σωματείου και την έκδοσιν ή την ενίσχυσιν δημοσιογραφικών οργάνων του εργατικού αγώνος”
..................

Το καταστατικό τελειώνει με τα εξής
“Το ατομικόν συμφέρον ευρίσκει ο εργάτης όχι εις την κολακίαν του κεφαλαίου, αλλά εις την σύμπραξίν του με άλλους εργάτας”.

Στις 2 Αυγούστου του 1916, μετά από ενέργειες του σωματείου και δημοσιεύματα στον τύπο για τις άθλιες συνθήκες, φτάνει στη Σέριφο ειδικός υπάλληλος του υπουργείου οικονομίας και αφού διαπιστώνει πως η κατάσταση είναι πραγματικά χάλια τους προτρέπει να συνεχίσουν να εργάζονται σε αναμονή των αποφάσεών του.

Αυτή πρέπει να ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Στις 7 Αυγούστου οι εργάτες αρνούνται να φορτώσουν το πλοίο "Μαννούσι"

Αποφασίζουν να σταματήσουν κάθε εργασία σε στοές και έδαφος απαιτώντας 8 ώρες δουλειά, μέτρα ασφαλείας και μεγαλύτερη αμοιβή.
Η εταιρεία το μόνο που δέχεται να συζητήσει είναι 8 ώρες στις στοές και τις υπόλοιπες στο έδαφος , ενώ με κάποιους από τους πιστούς στους Γρόμαν υπαλλήλους των γραφείων προσπαθεί , χωρίς επιτυχία, να συνεχίσει την παραγωγή. Τότε ο διευθυντής της Π. Βάσσος σε συνεργασία με τον πρόεδρο της κοινότητας και τον τοπικό ανθυπασπιστή χωροφυλακής έστειλαν τηλεγράφημα στο υπουργείο εσωτερικών, γράφοντας για στάση των εργατών και πυρπόληση της αποθήκης. Αξίζει να σημειωθεί πως ο τότε Ειρηνοδίκης Σερίφου Δ. Κοντός αρνήθηκε να το υπογράψει. Το τηλεγράφημα αυτό πάντως είναι η αφορμή να φτάσει στο νησί απόσπασμα τριάντα χωροφυλάκων από την Κέα με την εντολή να εξασφαλίσει, με κάθε τρόπο, τη φόρτωση και τον απόπλου του πλοίου. 
Επικεφαλής ο υπομοίραρχος Χρυσάνθου (ημιπαράφρων χαρακτηρίστηκε απο τον Σπέρα).
Το πρωί της 21ης Αυγούστου 1916 ζήτησε συνάντηση με τη διοίκηση του σωματείου, με πρόσχημα τη συζήτηση μαζί τους, αλλά ο σκοπός του ήταν να τους φυλακίσει στο σταθμό χωροφυλακής πιστεύοντας πως έτσι όλα θα γίνουν ευκολότερα. Αφού διαβεβαίωσε τον Ειρηνοδίκη ότι το πολύ θα έριχναν πυροβολισμούς στον αέρα για εκφοβισμό, κατευθύνθηκε με όλη τη δύναμη στο λιμάνι του Μεγάλου Λιβαδιού. Έδωσε 5 λεπτά προθεσμία στους συγκεντρωμένους να διαλυθούν και να φορτώσουν το πλοίο αλλά πριν καλά καλά περάσει το 5λεπτο, πυροβολεί, εν ονόματι του νόμου και του Βασιλέως όπως κραύγασε, και σκοτώνει εν ψυχρώ το Θεμιστοκλή Κουζούπη. Διατάζει και τους χωροφύλακες να πυροβολήσουν αλλά οι πάνω από πεντακόσιοι συγκεντρωμένοι θα αντιδράσουν και από εκεί και πέρα εκτυλίχθηκε και γενικεύτηκε μια πραγματική μάχη, με τους χωροφύλακες να πυροβολούν και τους εργάτες να μάχονται με πέτρες, ξύλα και ο,τιδήποτε άλλο έβρισκαν μπροστά τους.
Η συμπλοκή συνεχίστηκε με τους ανθρώπους της εργοδοσίας και τους χωροφύλακες να πυροβολούν ό,τι κινείτο. Στην εξέλιξη των συγκρούσεων σκοτώθηκαν τρεις ακόμα εργάτες, οι Mιχάλης Zωίλης, Mιχάλης Mητροφάνης και Γιάννης Πρωτόπαπας. Με την παρέμβαση και του ιερέα Γιάννη Ρώτα η σύγκρουση σταματά εκεί με τραγικό όμως απολογισμό. Τέσσερις εργάτες νεκροί και δεκάδες οι τραυματίες . Ο υπομοίραρχος λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου και το πτώμα του πετάχτηκε στη θάλασσα. Άλλοι δύο από τους χωροφύλακες νεκροί και σχεδόν όλη η δύναμη τραυματισμένη και άοπλη. Μετά την απελευθέρωση της διοίκησης του σωματείου γίνεται μεγάλη προσπάθεια να ηρεμήσει το οπλισμένο πλέον πλήθος και να σταματήσει το κυνηγητό των χωροφυλάκων.
Τις επόμενες μέρες οι εξεγερμένοι ελέγχουν τα πάντα στο νησί. Στις αρχές Σεπτεμβρίου φτάνει το ελληνικό πολεμικό "Αυλίς" με 250 στρατιώτες και δικαστικούς από τη Σύρο. Έτσι τελειώνει το σύντομο καλοκαίρι της “αναρχίας” στη Σέριφο. Η διοίκηση του σωματείου και μερικοί ακόμα εργάτες θα φυλακισθούν στη Σύρο. Ο Κώστας Σπέρας οδηγήθηκε στις φυλακές του φρουρίου Φιρκά στα Χανιά Κρήτης .

Ο δρόμος όμως για την ουσιαστική κατοχύρωση του 8ώρου είχε ανοίξει.

Ο χώρος όπου έγινε η σύγκρουση στο Μεγάλο Λειβάδι, αλλά και τα μεταλλεία όπου θυσιάστηκαν ανυπολόγιστες ανθρώπινες ζωές αποτελούν τόπους ιστορικούς για την εργατική τάξη και τους αγώνες της.
Τέλος για την ιστορική μνήμη , η ψυχή της απεργίας ο Σπέρας το Σεπτέμβριο του 1943 δολοφονείται από την ΟΠΛΑ(Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών) στη Μάνδρα Αττικής .Μια αναζήτηση στο διαδίκτυο θα εμφανίσει απίστευτες κατηγορίες να έρπουν για ένα άνθρωπο που πέρασε όλη τη ζωή του με αγώνες και φυλακίστηκε πάνω από 100 φορές.
Παύλος Ε.Χρυσαφίδης
Περιφ.Σύμβουλος Ν. Αιγαίου
(Πολίτες Κόντρα στον Καιρό)pavloschrisafidis@gmail.com
(Πηγές: σχετικές αναφορές στο διαδίκτυο)