Aν ζούσε ο Βικέλας

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΠΕΡΓΗΣ

Πριν έξι χρόνια το 2013, ένας σπουδαίος σύγχρονος Ελληνας συγγραφέας ο Β. Βασιλικός , που είχε επισκεφθεί την Σύρο , για να παρακολουθήσει μια από τις εκδηλώσεις του
του « Διεθνούς Φεστιβάλ Αιγαίου -.ζώντας την μέθεξη μιας συναυλίας στον ανακαινισμένο Απόλλωνα , θα γράψει στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. : «Οι Συριανοί συνυπάρχουν σε μια αρμονία α...ξιοζήλευτη, καθώς οι δίδυμοι λόφοι, ο ορθόδοξος και ο καθολικός (της Ανω Σύρου), που εποπτεύουν δίκην γυναικείου στήθους τη μήτρα της Ερμουπόλεως, συνθεμένης από πρόσφυγες του απανταχού Ελληνισμού, όταν άρχισε να καταρρέει από το 1830 η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Οι Συριανοί έχουν παράδοση. Και τους ζηλεύω. Δεν παραδόθηκαν στα εκμαυλιστικά μηνύματα του μοντερνισμού.
Και ο Δημήτριος Βικέλας αν δεν ήταν Συριανός, δεν θα οραματιζόταν με τον μαρκήσιο ή κόμητα Ντε Κουμπερτέν τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Θυμήθηκα το άρθρο του Βασιλικού
τις μέρες αυτές που ανοίγει ο διάλογος για την διεκδίκηση της υποψηφιότητας της Ερμούπολης, ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης και παράλληλα συμπληρώθηκαν 104 χρόνια από το θάνατο του Δημήτριου Βικέλα , η ζωή και το συγγραφικό έργο του οποίου αποτελούν μαρτυρία για την Ελλάδα και τα Ελληνικά Γράμματα, καθώς ο Βικέλας ζεί και δημιουργεί σε μια σε μια περίοδο ιδιαίτερης σημασίας και βάρους για την χώρα από ιστορική, πολιτική , κοινωνική , πολιτισμική άποψη .Ο κοσμοπολιτισμός και η γλωσσομάθειά του στάθηκαν τα εργαλεία που του άνοιξαν τις πόρτες των λογίων Ευρωπαίων της εποχής του, και η συναναστροφή μαζί τους έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις πνευματικές ενασχολήσεις του . Το γεγονός ότι έζησε εκτός Ελλάδος κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του, έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην οπτική που είχε για τα ελληνικά πράγματα. Έτσι πέρασε ολόκληρη τη ζωή του με τα μάτια στραμμένα στην Έλλάδα. Η μεγάλη συμβολή έγκειται στο ότι : ως λόγιος και φωτισμένος Έλληνας υπηρέτησε με πίστη, ήθος και ευγένεια την Ελλάδα και τα Γράμματα και τροφοδότησε το κύρος της αναγεννημένης πατρίδας του που αναζητούσε μια θέση στον ήλιο ..Και ήταν η μεγάλη παιδεία του και κυρίως η διορατικότητά του εκείνες που σφράγισαν τα έργα του.Μελετώντας τη ζωή και το έργο του Δημήτριου Βικέλα, έχουμε την ευκαιρία να αναστήσουμε αυθεντικά μια ολόκληρη εποχή , μέσα από γνήσια τεκμήρια.Επικοινωνούμε για ολόκληρο το δεύτερο ήμισυ του 19 ου αιώνα και την αυγή του 20ου , με ένα εκπρόσωπο της Ελληνικής κοινωνίας , ο οποίος την εκφράζει πολλαπλά , πολύ καλύτερα από κάθε άλλο σύγχρονό του.Ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας πατριώτης και κοσμοπολίτης , θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από καταγωγής Ερμουπολίτης είχε γεννηθεί στην Ερμούπολη (το 1830, ) έζησε, μέχρι 4 χρονών «σε ένα μικρό σπίτι στο δρόμο που οδηγεί , προς την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, από κείνα τα σπίτια, που κρέμονται σαν τσαμπιά σταφυλιού, πάνω απ΄την θάλασσα στην ακτή των Βαποριών , έφυγε με την οικογένεια του για μια δεκαετία , επέστρεψε (1850 – 1852) με τη μητέρα και τις αδερφές του στην Ερμούπολη φοιτήσει για δύο περίπου χρονιές στο Λύκειο του Ευαγγελίδη.
Ούτε λίγη ούτε πολλή «ασταθής και επανερχόμενη, αυτή, πάντως υπήρξε η σχέση του με την Ερμούπολη,» Ο ίδιος ο Βικέλας είναι διφορούμενος ως προς την σχέση του με την «μικρή άνυδρη νήσο» με την οποία τον συνδέουν τα παιδικά και τα μαθητικά χρόνια, κι όπως λέει, αν οι γονείς μου έμεναν εκεί διαρκώς, εάν είχα πατρική ιδιοκτησία στη Σύρα, θα γινόμουν πράγματι Ερμουπολίτης».Ας μην περάσει απαρατήρητη , η λέξη Ερμουπολίτης. Όμως δεν είναι αυτά καθαυτά τα περιστατικα που που συνδέουν τον Βικέλα με την Ερμούπολη , που θα με απασχολήσουν εδώ. Στόχος της μικρής μου σημερινής παρέμβασης είναι , να εστιάσω στην σχέση του Δημήτριου Βικέλα με την Ερμούπολη, όχι τόσο ως γεωγραφικό χώρο, αλλά περισσότερο ιδεατός.μιας πόλης με ευρωπαική νοοτροπία.που της κληροδότησαν οι πρώτοι οικιστές της, μόλις «πιάστηκαν» γερά οικονομική στην πλειοψηφία τους και πέρασε ο κίνδυνος του «τυράννου». . O Ν. Δήμου, σημειώνει, στη «Χαμένη
Τάξη» «Η ΕΡΜOΥΠOΛΗ» (μαζί με την Σμύρνη , την Αλεξάνδρεια και την Κέρκυρα) ήταν Ευρώπη. Όχι επαρχίες. Όχι δορυφόροι. Όχι υποτελείς. Ήταν συστατικά στοιχεία της Ευρώπης. Ζούσαν άμεσα τον παλμότης - από τα χρηματιστήριά της (που καθημερινά μετρούσαν τον πλούτο των κατοίκων τους) μέχρι την κουλτούρα. Oι αστοί, που τις κατοικούσαν,συναγωνίζονταν σε δαπάνες για τη τέχνη.Πατρονάριζαν, λόγιους, γλύπτες, μουσικούς, ζωγράφους. Ήσαν Ευρωπαίοι,δεν είχαν καμμία επιφύλαξη ή αμφιθυμία αντίθετα ήσαν υπερήφανοι γιαυτό.Δεν ήσαν αντιγραφείς και δουλικοί μιμητές της Ευρώπης. Είχαν, το δικό τους πρόσωπο και οντότητα και το λαϊκό στοιχείο ενσωμάτωσαν και την παράδοση και το νεοκλασσικό ύφος. Αποδεχόντουσαν κι αναδημιουργούσαν.»Αυτή η Ερμούπολη και οι «εξωγηίνοι», όπως τους αποκαλεί ο ΝΔ, πρώτοι οικιστές της, είχαν την τύχη να τις ηθογραφηθούν – όπως το Παρίσι, από τον Ζολά,από τον Ροίδη και το Βικέλα- που απέδωσαν αριστουργηματικές όψεις της Συριανής αστικής ζωής. διηγήματα.Ειδικότερα ο Βικέλας, αποδεικνύεται με τον «Λουκή Λάρα», το πρώτο ίσως ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα,μέγας παρατηρητής της συριανής ζωής, κιαυτός που έφτιαξε , το αρχέτυπο του αυτοδημιούργητου εμπόρου , μέλους της Χιακής ομάδας προσφύγων, που κατέπλευσε στην Σύρο, μετά την σφαγή της Χίου.Ο «Λουκής Λάρας» συγκροτεί την μέσα από τις δοκιμασίες της εποχής του ,το ηθικό πρότυπο του θύματος , που αναγκαστική μετανάστευσή του την ακολουθεί η δεινή οικονομική καταστροφή .Η λύση δίνεται από ένα πολύ γνωστό « οικονομικό θαύμα» την πώληση του εμπορεύματος την σωστή στιγμή.Η λογοτεχνική διαπραγμάτευση του θέματος της διαχείρισης του εμπορεύματος και της δημιουργίας κεφαλαίου ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα των εμπορικών συναλλαγών της εποχής.Το πιο σημαντικό, όμως είναι πως μέσα από τις σελίδες ,αναδεικνύονται το όραμα μιας νέας κοινωνίας , που διαμορφώνουν οι πρόσφυγες της Συριανής ακτής και συνάμα το πρώτο και τολμηρό πείραμα του ελεύθερου Ελληνισμού, που προσδιορίζεται πρακτικά από τις ευρωπαίκές εμπειρίες και θεωρητικά από τις ιδεολογικές καταβολές του διαφωτισμού και ιδίως του Χιώτη Κοραή.Ο θαυμασμός και η εμπιστοσύνη στα επιτεύγματα της ελεύθερης Ευρώπης, η ανάγκη να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα σε αυτήν και στο νέο κράτος εμπνέουν τους οικιστές της νέας πόλης , τους Ερμουπολίτες.
Αυτό το πρότυπο του Ερμουπολίτη, ο Βικέλας το κουβαλούσε μέσα του και αυτό ήταν που τον έσπρωξε , παρά τις αντιξοότητες να πει «ναί» στην αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων και την διεξαγωγή τους στην Ελλάδα σε μια , τραγική οικονομική συγκυρία καθώς η Ελλάδα είχε πτωχεύσει το 1894.Ο ενθουσιασμός του Βικέλα για να εγκαινιαστούν οι αγώνες στην Ελλάδα δεν αφορούσε τόσο την διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα , όσο τις προοπτικές, που όπως ήλπιζε -και επιβεβαιώθηκε πλήρως - θα άνοιγε για την πατρίδα του η διοργάνωση της μεγάλης αυτής αθλητικής γιορτής.Ακριβώς γιατί η Ελλάδα , έπρεπε να βρεί μια θέση κάτω από τον ήλιο. Σωστά γράφει, λοιπόν, ο Βασιλικός το 2007 πως ο Δημήτριος Βικέλας αν δεν ήταν Συριανός, δεν θα οραματιζόταν με τον μαρκήσιο ή κόμητα Ντε Κουμπερτέν τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896.
Τηρουμένων των αναλογιών, το εγχείρημα του Βικέλα μοιάζει πολύ με το σημερινό στοίχημα της της διεκδίκησης της διοργάνωσης του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Γιατί και η Σύρα σε μια δύσκολη συγκυρία ψάχνει για μια θέση κάτω από ήλιο. Ξέρω , πως υπάρχουν ενστάσεις.άλλες καλοπροαίρετες , άλλες όχι. Αλλοι θα μιλήσουν για μεγαλοιδεατισμό και θα πουν πως το εγχείρημα θυμίζει τα καμώματα της μανταμ-ΣΟΥΣΟΥΣ , άλλοι ψιθυρίζουν για πάρτυ κρατικοδίαιτων κερδοσκόπων και άλλοι για φιάστες με φόντο τις τοπικές ή και τις εθνικές εκλογές. Δεν λέω, πως έχουν άδικο.Αλλά δεν υπάρχει κανένα μεγάλο ταξίδι, που η διαδρομή του να μην είχε μποφώρ.
Ο Βικέλας δικαιώθηκε ιστορικά. . Ο πρώην πρεσβευτής της Βρετανίας στην Ελλάδα , ο Sir Michael Llewellyn Smith,τον περιέγραψε πρόσφατα ως «πραγματικό Βικτωριανό , πολυσχιδή, πραγματιστή , αισιόδοξο και οραματιστή της προόδου» . ….Η πόλη μας εδώ και πενήντα χρόνια , άρχισε να νοσταλγεί και να διεκδικεί τον Βικέλα, που όπως μας αφηγείται γλαφυρά ο βιογράφος του ανηψιός του Γεώργιος Οικονόμου, στην πόλη μας έκανε τα πρώτα του βήματα , ψέλλισε τις πρώτες λέξεις του και κυρίως , απ΄τα παραθυρόφυλλά του πρωταντίκρυσε την μεγάλη παρηγορήτρα μα και την μεγάλη πηγή των εμπνεύσεων του.Την θάλασσα.Του αφιέρωσε μιαν οδό , στην καρδιά της πόλης , και έστησε την προτομή του στο κηπάριο της Λέσχης, πλάι σε κείνη του συμμαθητή του,(αλλά και διαμετρικά αντίθετό του Εμμανουήλ Ροίδη ), ακριβώς απέναντι από το Λύκειο Ευαγγελίδη ( το σημερινό δηλ. κτήριο του ΟΤΕ).Λίγο πριν κλείσει ο περασμένος αιώνας , το όνομα του δόθηκε στο Αθλητικό Κέντρο και αργότερα στο Αεροδρόμιο.Οι εκπληκτικές επιτυχίες του τοπικού Φοίνικα, στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Βόλλευ έκαναν το Αθλητικό κέντρο διάσημο και το Βικέλα, αναγνωρίσιμο και σε νεώτερες φιλάθλων