Oράματα και θαύματα στο Aιγαίο

Tου TEOY POMBOY

Στην Πολυνησία του Αιγαίου πιστεύουμε βαθύτατα στην οικονομική ευημερία που φέρνει ένα μικρό θαύμα, ένα όραμα, μια εύρεση εικόνας, τα λείψανα ενός αγίου. Το έχουμε ακουστά, το έχουμε βιώσει, μας είναι ιστορία οικεία. Ίσως αυτό να ψυχανεμιζόμουν από παιδί και ήθελα, με τόση ζέση, να γίνω θαυματοποιός. Στην ηλικία των εννέα ετών μου αγόρασαν ένα βιβλίο «για την Τέχνη της Ταχυδακτυλουργικής» που το μελέτησα με πάθος. Στην εφηβεία μου έκανα παρέα με έναν υπερβολικά χοντρό μεσήλικα, που είχε γίνει ένα με την πολυθρόνα του και μίλαγε με ψιλή, απαλή φωνή. Γνώριζε κόλπα πολλά, τσάκιζε, για παράδειγμα, μια οδοντογλυφίδα μέσα σε μια σφιχτά διπλωμένη πετσέτα και την παρουσίαζε ξανά ολόκληρη, μ' έμαθε να καταπίνω χαρτοπόλεμο και να βγάζω από το στόμα μου ρολό το χαρτί, να περνάω αυγά μέσα σε ένα μπουκάλι με στενό λαιμό χωρίς να σπάζουν, να εξαφανίζω φραγκοδίφραγκα και να τα εμφανίζω από τα αυτιά μου, να μαντεύω το χαρτί που έβαζε κάποιος στο νου του αγγίζοντας με τα ακροδάχτυλα τα τραπουλόχαρτα από την ανάποδη. Επέμενε, κυρίως, στον τρόπο που έπρεπε να απευθύνομαι στους άλλους, με έμαθε να χρησιμοποιώ λέξεις αμφίσημες, πολυσήμαντες, πρωτάκουστες: «Ρειθραθιασμένα στα μουχτιά αμμωνόνερα, κάνοντας χθου και πθου, στις τσίνιες και στις γάβωνιες― το αναμπουφτούρδισμα και το κακό πιτσιπιτού στο γιο του Φλιφλιτζή ζούνε τα απραγάδια (*)». Επέμενε να στολίζω την ομιλία μου με επίθετα: «Κοκκινοπλουμόχειλη, Μαρμαροχιονοδόντης, Γλυκοστοματόβρυση, Ασπροκοκκινομάγουλη, Κρυσταλλοχιονοτράχηλη, Στρογγυλοευμορφοπούγουνος (**)». Λόγος, έλεγε, ίσον παράσταση. Πρώτα γοητεύεις κι ύστερα εξαπατάς. Πήγαινε στην εκκλησία και μελέτησε τη μέθοδο. Κεριά, λυκόφως, καπνοί, μυρωδιές, βαρύτιμα ενδύματα, επιβλητικές κάθοδοι από τις πύλες, μεγαλόστομος, στομφώδης λόγος, χορευτικά με το Βιβλίο της Γνώσης που περιφέρεται εκτεθειμένο ψηλά, απλησίαστο, εδώ παπάς εκεί παπάς... Θαυματοποιός Ενηλικιώθηκα με τον άσβεστο πόθο να γίνω θαυματοποιός, διαπίστωνα όμως μέσα από τα διαβάσματά μου ότι η ιστορία βρίθει θαυματοποιών και θαυμάτων. Στο Απάνθισμα του Απουληίου, κεφάλαιο 19, παρουσιάζεται ο Ασκληπιάδης να σταματά καθ' οδόν μια κηδεία δημιουργώντας τη σχετική αναστάτωση στους πενθούντες και ν' «ανασταίνει» το νεκρό. Για τον Πυθαγόρα, μεταξύ άλλων αναφερομένων θαυμάτων, έχει καταγραφεί από τον Πορφύριο «το καταλάγιασμα των κυμάτων των ποταμών και των θαλασσών ώστε να περνούν οι μαθητές του εύκολα πάνω απ' αυτά». Για το φιλόσοφο Εμπεδοκλή, που ήταν θεραπευτής και θαυματοποιός, διάβασα ότι ανάστησε μια γυναίκα τριάντα ολόκληρες ημέρες μετά το θάνατό της, ενώ ο ίδιος ανελήφθη στους ουρανούς. O Απολλώνιος ο Τυανεύς, που ήταν ιερέας του Ασκληπιού και πυθαγόρειος, έκανε θαύματα πολλά. O Αλέξανδρος ο Αβωνοτειχίτης, άνδρας ικανότατος και ευφυής, με ωραίο παρουσιαστικό, έγινε περιβόητος για το μαντείο του Ασκληπιού που ίδρυσε, δημιουργώντας μιαν «εκ νέου γέννησιν» του θεού, τη φορά αυτή με τη μορφή φιδιού, που το ονόμαζε Γλύκωνα. Για το Θεόφιλο Καΐρη, που πέθανε στη φυλακή στα μέσα του 19ου αιώνα κυνηγημένος από εκκλησιαστικούς και δικαστικούς, διηγούνται ακόμη και σήμερα πως κράταγε στα χέρια το κεφάλι του όταν έλεγε τη Σολομωνική ανάποδα. Στην Πολυνησία του Αιγαίου γνωρίζουμε εκ πείρας ότι οι άγιοι συχνά κακιώνουν και τότε τιμωρούν με θαύματα σκληρά, με μαρμαρώματα, ακόμη και με βουλιάγματα τόπων. Τον άγιο Βλάσιο τον λέμε και «μουσκαροπνίχτη» για τις ζωοκτόνες προτιμήσεις του, την Παναγία «καψοδεματούσα», τον άγιο Ιωάννη «ριγολόγο», γιατί έστελνε τις θέρμες και τον άγιο Ιωάννη το Θεολόγο «σπαζοκάδη», γιατί σπάζει τους κάδους και μας χύνει το κρασί. Όλοι γνωρίζουμε ότι οι αγιασματικές πηγές στα νησιά έχουν γίνει από τα δάκρυα των αγίων στον τόπο που μαρτύρησαν, αλλού εκύλησε η κάρα του αγίου μέσα στο πηγάδι, αλλού το νερό της πηγής ρέει κάτω από εκκλησίες, όπως στην Παναγία την Πλημμυριανή της Ρόδου και γίνεται αγίασμα και αλλού, όπως στη Βολισσό της Χίου, ανέβλυσε «ύδωρ τερατουργόν, ιαματικόν παντός πάθους και πάσης ασθενείας» από την πέτρα που κάλυψε το σώμα της αγίας Μαρκέλλας, όταν της απέκοπτε μαστούς και κεφάλι ο σαρκολάγνος πατέρας της. Κατά την ημέρα της γιορτής των αγίων οι πιστοί επωφελούμενοι από τις θαυματουργές ιδιότητες του αγιάσματος βρέχονται, πίνουν, αλείφουν τα γεννητικά τους όργανα και παίρνουν αγιασμό μαζί για να έχουν. Η Αγία Ελένη πηγαίνοντας στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό σταμάτησε στην Πάρο, προσευχήθηκε και έταξε ότι εάν εύρισκε το Σταυρό θα έχτιζε την εκκλησία της Εκατονταπυλιανής. Λίγο καιρό μετά την εύρεση άρχισαν να πωλούνται κομμάτια από το σταυρόξυλο. Η ζήτηση ήταν μεγάλη και πλήθος οι αγοραστές που πλήρωναν υπέρογκα ποσά για να αποκτήσουν ένα μικρό κομματάκι― τότε οι άνθρωποι της εκκλησίας μετέφεραν στους πιστούς την πληροφορία ότι «το τίμιο ξύλο είχε τη θαυματουργική ιδιότητα να ανανεούται διαρκώς και να μη ολιγοστεύει παρόλα τα τεμάχια που απεκόπτοντο». Oι πιστοί συρρέουν Και τα θαύματα δεν σταματούν, οι πιστοί συρρέουν και προσκυνούν τις «δεκατέσσερις εν συνόλω κάραις του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου εις άπασαν την Ευρώπην», ενώ στην καθ' ημάς μονή του Διονυσίου στο Άγιο Όρος υπάρχει το δεξιό χέρι του Προδρόμου, το οποίο υπάρχει ταυτοχρόνως και στην Κωνσταντινούπολη. Στη Ναύπακτο, στη Μονή του π. Νεκτάριου, οι «παπαροκάδες» ζυμώνουν ψωμί ακουμπώντας το αντίγραφο σταυρού του Αγίου Σεραφείμ, που έχει αποκτήσει την ιδιότητα του Τίμιου Ξύλου, πάνω στη ζύμη που φουσκώνει χωρίς μαγιά. Στο μεσαίωνα, οι μοναχοί της Χοζοβιώτισσας πληροφορούσαν τους ανίδεους ότι η Μονή ιδρύθηκε όταν η θάλασσα ξέβρασε στα βράχια της Αμοργού τα κομμάτια της εικόνας της Παναγίας, που είχαν ταξιδέψει από την Κύπρο, και ως εκ θαύματος φτάνοντας στο νησί ενώθηκαν από μόνα τους. Υπήρξαν αναρίθμητες εμφανίσεις της Παναγίας σε πιστούς, με αποκαλύψεις, παραγγελιές και εκδουλεύσεις. Εξαρτάτο βέβαια από το πόσο ευαίσθητος και υποψιασμένος ήταν ο οραματιζόμενος. Γιατί ποιος στ' αλήθεια μπορεί να ξέρει πόσοι από εμάς έχουμε οραματιστεί κάποιον άγιο στον ύπνο μας και το λησμονήσαμε; Υπάρχουν όμως και άτομα υποψιασμένα και τότε ο άγιος δεν επιμένει πολύ, όπως με τη μοναχή Πελαγία στην Τήνο. Η Παναγία την επισκέφθηκε δυο φορές στον ύπνο της και την τρίτη, στις 23 Ιουλίου του 1822, της υπέδειξε πού θα βρει την εικόνα της. Για άγνωστους σ' εμένα λόγους η εικόνα ευρέθη έξη μήνες μετά, στις 30 Ιανουαρίου του 1823, σ' ένα χωράφι. Η εύρεση της εικόνας θεωρήθηκε πανελλήνιο θεϊκό μήνυμα και συνέρευσαν γνωστά πρόσωπα της Επανάστασης του 1821 για να προσκυνήσουν, που ήταν και η καλύτερη διαφήμιση για το νησί που έκτοτε ανακηρύχθηκε «ιερό». Στη Σύρα, που πίστεψαν στα θαύματα παρακολουθώντας από την αρχαιότητα χιλιάδες ανθρώπους να συρρέουν στο μεγαλόπρεπο ναό του Ποσειδώνα της Τήνου αλλά και στο ιερό νησί της Δήλου για να προσκυνήσουν, συνειδητοποίησαν τα οφέλη που φέρνει η πίστη. Έτσι, λοιπόν, κατά το σωτήριον έτος 1936, συνέβη και στην Ερμούπολη το θαύμα. Όμως η οικονομική ευημερία που έφερε το μέγα αυτό θαύμα, διήρκεσε μόλις τρία χρόνια, διότι ένας συριανός διάκος και ένας εκδότης εφημερίδας τηνιακών συμφερόντων κατήγγειλαν την «εύρεση» της εικόνας του αγίου Δημητρίου ως «εφεύρεση». Υπάρχουν βέβαια και εικόνες που δεν βρίσκονται εξ αποκαλύψεως αλλά από τυχαία συμβάντα, όπως η εικόνα του αγίου Φανούριου που βρέθηκε το 14ο αιώνα στη Ρόδο, όταν έσκαβαν στο παλιό τείχος, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Καβουριανής στη Λέρο, που τη βρήκε ένας ψαράς που έψαχνε για καβούρια μέσα σε μια σχισμή βράχου, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Θαλασσινής στην Άνδρο που βρέθηκε σε βράχο στη θάλασσα, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κανάλας στην Κύθνο, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Μελικαρούς στη Σκύρο, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Σπηλιανής στη Νίσυρο, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της «Μαυρομάτας» στην Κρεμαστή, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Χάρου στους Λειψούς κ. ά. Γαϊτανάκι αγίων Στην Πολυνησία του Αιγαίου, που πιστεύουμε βαθύτατα στην οικονομική ευημερία που συνοδεύει τα θαύματα, το γαϊτανάκι των ονειρόφαντων αγίων συνεχίστηκε το 1959 στη Θερμή Λέσβου και στα γύρω χωριά, όταν τρεις άγιοι, ο άγιος Ραφαήλ, ο άγιος Νικόλαος και η αγία Ειρήνη άρχισαν τις νυχτερινές επισκέψεις στους κατοίκους. Άλλος έψαχνε τα λείψανά του κι άλλος το σαγόνι του. Oι κάτοικοι έχασαν τον ύπνο τους, οι άγιοι τους ορμήνευαν αλλά οι ανασκαφές αργούσαν κι όταν, δυο χρόνια μετά, τέλειωσαν όλα ωραία και καλά, έγινε και νέα εμφάνιση― εμφανίστηκε η αγία Oλυμπία που ζήταγε να βρεθούν τα λείψανά της, τα ταλαίπωρα εξ αιτίας σκληρών βασανιστηρίων αυτιά της και το θρυμματισμένο σαγόνι της, όμως ο οραματιστής έτυχε να' ναι αγράμματος και εκείνη προσπαθούσε ξανά και ξανά να του εξηγήσει, είδε κι έπαθε η αγία. Τούτες πάλι τις μέρες εις το Αργοκοίλι της Νάξου όπου «οι χωρικοί ρέπουν ενίοτε εις την παραδοχήν ανεξετάστως ό,τι η αγυρτία ήθελε τους υπηρετήσει», ακούγεται πως η Παναγία η Αργοκοιλιώτισσα κοιλοπονάει το θάμα... Ζώντας εδώ και χρόνια στην Πολυνησία του Αιγαίου, όπου οι κάτοικοι πιστεύουν βαθύτατα στην οικονομική ευημερία που θα φέρει ένα μικρό θαύμα, ένα όραμα, μια εύρεση εικόνας ή λίγα οστά αγίων, άσπρισαν τα μαλλιά μου και εγώ συνεχίζω να μπήγω ξερά κλαδιά στη γη για να τα ιδώ να βλασταίνουν, ικετεύω ψητά κοτόπουλα να σηκωθούν και να περπατήσουν, εξακολουθώ να κρεμώ το πανωφόρι μου στην άκρη της πιο τελευταίας απογευματινής ηλιαχτίδας και συνεχίζω να γράφω τα κείμενά μου στα σκοτεινά με μόνο το φως που διαχέεται από τα δάχτυλά μου που λάμπουν. (*)«Τα Απραγάδια», υπερλεξιστική ποίηση του Αλέξανδρου Σχοινά (**) Αχιλληίδα: «Βυζαντινό έπος»