Αποσπασματικός περιηγητής της Ερμουπόλεως και πάσης ανακάτω Σύρου

Του Β.Π. KAPAΓIANNH  

O ιερέας μόλις μας είδε να μπαίνουμε στο ναό συμμορφώθηκε. Συμμάζεψε το αντερί όπως όπως μη φαίνεται το απευθείας ιδρωμένο σώμα του -η ζέστηυγρή- και μας περίλαβε. Άκουγα μ' αυτί κουφού το πως Ψαριανοί επήλυδες ήρθαν μετά την καταστροφή τους κι εποίκησαν την περιοχή εκείνη της ανυπόστατης ακόμα Ερμουπόλεως, οι Χιώτες παρακάτω κι οι λοιποί ρημαγμένοι νησιώτες της επανάστασης του 1821.
Δημιούργησαν τη μεγάλη κι εντελώς ορθόδοξη πόλη -το Βιομηχανικό της μουσείο αλλά και το Κοιμητήριο του αγίου Γεωργίου εν αρχοντική θλίψη, βεβαιώνουν του λόγου το ασφαλές,

 περί του βιομήχανο-αρχοντικού ενδόξου της παρελθόντος. Από τον παλιό

 λόφο της η Καθολική εκδοχή των γηγενών παρακολουθούσε την ορμητική

 είσοδο των ξεριζωμένων κι όλο να σφίγγεται στα στενά των. Δεσπόζουν τώρα

 στο Δήμο Άνω Σύρου, κώνος λόφος, ωραιότατος και στο βλέπειν του και στο

 διασχίζειν.

    Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τη λατρευτική (!) εικόνα,

 πίνακα δηλαδή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ-Γκρέκο) στον πρόναο είναι

 λίαν καλά φυλαγμένη δηλώνει άνετος, σχεδόν χαρίεις, ο αγαθός λευίτης

 -ξεναγός- συνδέεται ο συναγερμός της με δέκα τηλέφωνα κύριοι κλέπται,

 ειδοποιεί, όπως στις τράπεζες η αντικλεπτική ενημέρωση της διεύθυνσης

 προς τους κ.κ. ληστές πως υπάρχει μηχανισμός επιβράδυνσης στο

 χρηματοκιβώτιο. Πριν λίγα χρόνια η ανυποψίαστη συντηρήτρια του ναού την

 κοιτούσε και μόλις φαινόταν θραύσμα από το κεκοιμημένο σώμα της

 Θεοτόκου, θα την είχε προσκυνήσει ίσως, άλλωστε όλοι μέχρι τότε την

 προσκυνούσαν ο καθένας στο τρόπο του, ως μία παλιά, μαυρισμένη και φερτή

 από τους ψαριανούς κτήτορες, κάτι θα της χτύπησε στην διαίσθηση. Ζήτησε

 ένα πρόχειρο εκκαθαριστικό, οινόπνευμα, ν' αφαιρέσει, έτσι για δοκιμή

 από πάνω της, του καιρού την πηχτή, μαύρη λίγδα. Είδε απλά όχι μόνο το

 «ότι καλόν» του Δημιουργού της βιβλικής Γενέσεως αλλά το εκπληκτικόν της

 Αναγεννήσεως όνομα. Δομ...ίνικος έγραφε όπως στα καβαφικά λείψανα λόγου.

 Φαντάζομαι πως θα ένιωσε η άσημος εργάτης καθαρισμού του χρόνου.

 Τηρουμένων των αναλογιών, όπως ο Μ. Ανδρόνικος, όταν άνοιξε το τάφο στη

 Βεργίνα ή στην όχι και τόσο γνωστή περίπτωση, όπως ο Λίνος Πολίτης στη

 μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Ζάβορδα όρια Γρεβενών και Τρικάλων,

 κτήτωρ ο όσιος Νικάνωρ Π θεσσαλονικεύς στην καταγωγή, περιφερειάρχης

 άγιος της Δυτικής Μακεδονίας- όταν είδε στη βιβλιοθήκη της μονής ένα

 αντίτυπο, το πλέον ολοκληρωμένο «Λεξικό» του μεγάλου Φωτίου. Έπεσε πάνω

 του, το άρπαξε, το φυγάδευσε, το φρόντισε κι εξέδωσε σχολιασμένο ένα

 μέρος του. Ευτυχώς, ήταν η πλέον ευλογημένη κλοπή! Όταν το θαύμα της

 Σύρου, διότι περί αυτού πρόκειται, τεκμηριώθηκε από την επιστήμη το

 πλήθος των εικονολατρών έσπευσαν σαν ακρίδες στην αρχή δια τα περαιτέρω.

 Στη συνέχεια ακολούθησε ο χανο-τουρισμός, καλή ώρα όπως ημείς αυτοί.

 Συνδυασμός ακράτου πίστεως και αφάτου ηδονής από την τέχνη; Υποθέτω πως

 «Τοιούτος κατήντησεν ο ζήλος των πιστών, ώστε ο επίσκοπος ηναγκάσθη να

 σκεπάση δι' υέλων την εικόνα, ίνα μη εξαλείφεται εκ των πολλών

 φιλημάτων, καταντήσει μετ' ολίγας ημέρας ωχρή και αφανής, ως η επί του

 ρινομάκτρου της Προυνίκης εικών του Σωτήρος» σημειώνει ο ιστάμενος εν

 μελαγχολία έξωθεν της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ερμουπόλεως (μου χάρισαν τον

 «Κατάλογο» της και τους ευχαριστώ) Εμ. Ροϊδης, («Πάπισσα Ιωάννα»), ο

 οποίος ισορροπεί εκεί γλυπτικά με τον άλλο μέγα, μελαγχολικό σκώπτη Γ.

 Σουρή. Φωτογραφήθηκα ότι είχα μαζί τους μια γνωριμία από μαθητής και

 ένιωσα στα άψυχα τους γλυπτά την ένσαρκη παρουσία της μνήμης. Κι οι δυο

 Ερμουπολίτες αλλά ξένοι αυτής.

    Είναι ο πρώτος πίνακας του Γκρέκο πριν από το 1567, βυζαντινής

 τεχνοτροπίας, με θέμα την κοίμηση της Μαρίας, όπως αναφέρεται στ'

 απόκρυφα Ευαγγέλια. «Απόστολοι εκ περάτων συναθροισθέντες ενθάδε»

 θρηνούν, με παρόντα τον Χριστό που οδηγεί την ψυχή της στον ουρανό με τη

 μορφή νεογέννητου, παρουσία δε και του αγίου Πνεύματος με τη μορφή

 περιστεριού, πτερωτού μεσολαβητή μεταξύ ουρανού και γης. Η ύπαρξη

 κηροπηγίου με κλασσικίζουσες Καρυάτιδες προέρχεται από τη δυτική τέχνη

 γράφουν οι ειδικοί.

    Εδώ στη νήσω ακούω, βλέπω μαζί με όλη την παρέα των συν

 τουριστο-ταξιδιωτών τη συνέχεια στο σήμερα. Θέλω να δυσπιστήσω αλλά δεν

 έχω περιθώριο. Μην κάνω και συνεχώς τον έξυπνο και μάλιστα ατεκμηρίωτα.

 Δίπλα σε μια κώχη είδα την εικόνα του οσίου Εφραίμ. Είπα του γέροντα πως

 η εκκλησία των Χριστόδουλων κ.λπ. δεν τον αναγνώρισε εισέτι άγιο, γιατί

 τον λατρεύουν; Τον αναγνώρισε ο λαός, είπε. Πως, δια δημοψηφίσματος,

 εκλογών με υπογραφές ή δι' άλλων τινών δημοκρατικών διαδικασιών, όπως η

 ακατάσχετη κηροφορία και δεησιολογία συνεπικουρούμενη από την επάργυρη

 ανοχή όσων μοιράζονται τα τυχηρά. Μήπως αυτή η πρόωρη και άνευ της

 συνοδικής σφραγίδας (ωχ το έγκυρον) επικύρωση θεωρείται υπερβολή κι έτσι

 τιμωρούνται όσοι προσπορίζονται οφέλη από την αδήλωτη αγιότητα, καλή ώρα

 όπως το μοναστήρι του οσίου στην Αττική -ευρωκοπτήριον- το οποίο οδήγησε

 και τον πρώην Αττικής στην 8ετή του κάθειρξη δια τα γεράματα, έστω.

 Τέλος πάντων, όταν εισέρχεσαι σε ναούς ν' ακούς ό,τι σου λεν, να κάνεις

 ό,τι κάνουν όλοι, διαφορετικά μην μπαίνεις, διότι δεν είναι λαογραφικά

 μουσεία ή πινακοθήκες. Υπάρχει στην ατμόσφαιρα μεγάλη πύκνωση

 πνευματικότητας, εσωτερικότητας, μυστικότητας, μεταφυσικής, στεναγμών,

 προσευχής.

    Με τη σειρά μου προσκύνησα την Κοίμηση του Γκρέκο, το έργο τέχνης

 δηλαδή. Προσκύνησα! Δεν θα το ʽλεγα. Δεν ήταν η ελλοχεύουσα φορές

 ολιγοπιστία μου αλλά το καλλιτεχνικό του πράγματος που με κρατούσε

 ουδέτερο. Μου φαινόταν περίεργο έργα τέχνης να είναι και έργα λατρείας.

 Στην Τήνο και την Παναγία της ήμουνα εντός του λατρευτικού πρωτοκόλλου

 έξωθεν και ένδον. Δεν είδα και το ναό του Ιαγίου Χαλεπά. Εδώ κάτι με

 σταματούσε. Δεν μου ήρθε καλά αυτή η συμμόρφωση προς τα καθιερωμένα στο

 πλήθος. Τα έργα ζωγραφικής μπορούν να γίνουν αντικείμενα λατρείας

 ακωλύτως αλλά χωρίς κεριά, προσευχές, θυμιάματα, τάματα δια να

 μεσολαβούν στο Ανώτερο από μόνες τους χάριν της υψηλής ποσότητας του

 ωραίου που περιέχουν. Μήπως έτσι χάνεται το νόημα που έχουν οι εικόνες

 αφού αυτό που συμβολίζουν προσκυνούμε κι όχι το υλικό αντικείμενο. Στον

 πίνακα του Γκρέκο στην Ερμούπολη, στο αριστούργημα της ζωγραφικής

 ακουμβούμε ευλαβή κι ανευλαβή χείλη, επί της προστατευτικής υέλου κι όχι

 σε ό,τι αναπαριστά.

    Ιδιόμελον. Σ' ένα στενό δίπλα από την πλατεία Δημαρχείου, Σάββατο

 μεσημέρι, το μεγάλο καράβι της αναχώρησης αργούσε και το λιτό τσίπουρο

 Χίου μας συνοδεύει χωρίς να κυριαρχεί. Την παρέα πηγαινοφέρνει ο λόγος

 και μια ατμόσφαιρα φίλιας, φιλολογικής διάγνωσης. O συγγραφέας μετά από

 τόσες περιπλανήσεις ψυχής, σώματος, σκέψης -τελευταία μέχρι το Μεξικό

 έφτασε η χάρη του για να συντάξει το συναξάρι του αναρχικού κι

 επαναστάτη, νεοφανέντα αγίου Πλωτίνου Ροδοκανάκη- προσάραξε στην Ανω

 Σύρο σ' εκείνη τη δαιδαλώδη ξεχωριστή πολιτεία της οικιστικής

 εσωστρέφειας και της δημιουργικής μονώσεως. Κι αυτός να χάνεται στα

 υπέροχα «Κρυφά ταξίδια» του, βιωματικά δοκίμια τα χαρακτήρισαν, και να

 οικολογεί άνευ εικοτολογιών. O Τέο Ρόμβος, λοιπόν, αφηγείται εφ' όλης

 της ύλης, αφήνεσαι σχεδόν ηδονικά στη γοητεία της πολυσχιδούς εμπειρίας

 του βίου του. Ξεφύλλισα και τα «ΙΧΝΗ» του, δώρο ακριβό της γλυκιάς

 «Άποψης» της Σύρου, δεκαπενθήμερης επιθεώρησης, -παρέμβαση τρόπου

 καθημερινού, διέξοδος στο χώρο, ξαλάφρωμα ψυχής δια του γραπτού λόγου.

 Χαράγματα στις πέτρες από τους ναυτικούς που κατέφευγαν στο μικρό όρμο,

 τα Γράμματα -το κοιτούσαμε περί την του ηλίου δύσιν πάνω από την κορυφή

 του Σαν Μιχάλη- κι αυτός τα μάζεψε, όχι μόνον αυτά, τα εμπότισε σ' όλο

 το σώμα της ελληνικής ποίησης, με την οποία συνόδευσε σαν υπόκρουση τα

 επί λίθων εγχαράγματα. Αλλά το καράβι προσέγγισε και η αίσθηση του

 ημιτελούς, χάραξε ένα ίχνος θλίψης για μια γνωριμία με κάτι, που άρχιζε

 μόλις άρχιζε όμως το τέλος.

Ενσταντανέ από ένα άτυπο ημερολόγιο

    Το καρνάγιο Ερμουπόλεως με τη ανεπούλωτη φθορά του χρόνου, που δεν

 πήγα. Περνούσαμε δίπλα του, το κοιτούσα, ένα σώμα καράβι που θέλει

 επισκευή.

    Το απόγευμα στον Σαν Μιχάλη με τη σφήκα και το εξασθενημένο της

 κεντρί που παραλίγο θα μας άφηνε το δήγμα της διαπίστευσής της.

    Η σπηλιά του φιλοσόφου Φερεκύδη που δεν είδα.

    Το επιβλητικό Δημαρχείο με την αόριστη ή τη φανερή του γοητεία.

    Το παλιό τμήμα του εν θλίψει κι ελαφρά εγκαταλείψει κοιμητηρίου του

 Αγίου Γεωργίου. Όλη η επώνυμη αρχοντιά της Ερμουπόλεως ήταν εκεί ακίνητη

 σ' ένα καθημερινό πάρτι αφιερωμένο σε ό,τι έφυγε.

    Το καφενείο «Κυβερνείο» στην Ποσειδωνία αυτή που ονομάζει ο αοίδημος

 Μάρκος Βαμβακάρης «Ντέλα Γκράτσια» εκεί που: Τη νύχτα αυτή που τη σιωπή

 την ψιχαλίζουν τ' άστρα στο "Κυβερνείον η Αριάδνη" μου έρχεσαι σαν ξένη

 ενθύμηση, πολιορκείς της ψυχής μου τα κάστρα γεμάτα με Κερκόπορτες,

 προσδοκία αγαπημένη.

    Oι ψάλτες και ο παπάς αυτής της περιοχής στο ναό του Τιμίου

 Προδρόμου. Τι φωνές γεγονυίες και τρόπος αφτιασίδωτης ψαλτικής

 γλυκύτητας και ειλικρινούς πτωχο-μεγαλοσύνης ήταν αυτές!

    Στην άκρη του φάρου στο λιμάνι όπου ο αέρας παρασέρνει τους πάντες,

 σε ραντίζει με αλμύρα το κύμα που καβαλάει το λιμενοβραχίονα και γεμίζει

 στις πολλές γούβες του -θολάμια τσιμέντου- αλάτι. Δοκίμασα, ήταν προς το

 πικρό.

    Oι αποθήκες του Τελωνείου με τις εκθέσεις του. Εφημέρευε κι ημέρευε

 κάθε επισκέπτη μια έκθεση με έργα του Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα.

    Η καθολική Άνω Σύρος ο Σαν Τζώρτζης, τα στενά, ο ναός, τα κλειστά

 μονύδρια των Καπουτσίνων, οι λες και ημιπαράνομες δημόσιες και δημοτικές

 υπηρεσίες εκ του ότι είναι Δήμος χωριστός μαζί με την νυν ακατοίκητη,

 τέως πυκνοκατοικημένη, νήσο Γυάρο, ένα λυπηρό μουσείο Μ. Βαμβακάρη.

    Η μικρή Αγκαθωπή παραλία κάτω από ένα αρμυρίκι -γλυκιά μου ξένη και

 μακρινή θάλασσα- κι απέναντι μόνιμα παρκαρισμένο ένα πολεμικό του

 ελληνικού στόλου, φύλαγε τι ή φυλάγονταν από τι;

    Oι καφετί ξερολιθιές που όριζαν άγονες ιδιοκτησίες, μελλοντικά

 οικόπεδα.

    O αέρας, ο αέρας, ο αέρας που σήκωνε, ανασήκωνε, ξεσήκωνε...

    κλπ.

* O κ. B. Καραγιάννης είναι δικηγόρος, συγγραφέας, διευθυντής της

 πνευματικής επιθεώρησης της Κοζάνης «Παρέμβαση» και υπήρξε από το

1996-2003 διευθυντής του Ινστιτούτου Βιβλίου και Ανάγνωσης της Κοζάνης.