"Νησιωτική Ανατροπή" : Το στοίχημα της νησιωτικότητας

Οι Περιφερειακές εκλογές της 18ης Μαΐου 2014 θα διεξαχθούν εν μέσω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης, της εξουθένωσης των εργαζομένων και των πιο αδύναμων στρωμάτων, της αυξανόμενης ανασφάλειας και ανεργίας, των σοβαρών αρνητικών επιπτώσεων από τις ασκούμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές.

Τα δεδομένα αυτά οξύνονται δραματικά στο επίπεδο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, που αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα που συνδέονται με το νησιωτικό χαρακτήρα και την πολυδιάσπαση του χώρου.

Οι πολιτικές που ασκούνται τα τελευταία χρόνια από το κεντρικό κράτος αλλά και από την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση δεν παίρνουν υπόψη τους τις ανάγκες των κατοίκων των νησιών και αντιστρατεύονται λογικές βιώσιμης ανάπτυξης. Αντίθετα κυριαρχούν λογικές απορρόφησης πόρων, χωρίς ουσιαστικό στρατηγικό σχεδιασμό, με γνώμονα την εξυπηρέτηση πελατειακών και ψηφοθηρικών επιδιώξεων, αλλά και μικροκομματικών - μικροτοπικών συμφερόντων. Η «νησιωτικότητα» που έχει θεσμοθετηθεί τόσο από τις Ευρωπαϊκές Συνθήκες, όσο και από το Ελληνικό Σύνταγμα, μέχρι σήμερα αποτελεί κενό γράμμα, διότι οι διαδοχικές κυβερνήσεις και η περιφερειακή διοίκηση δεν ενδιαφέρθηκαν να την μετουσιώσουν σε εξειδικευμένες πολιτικές στο νησιωτικό χώρο.

Το μοντέλο ανάπτυξης των νησιών συνέχισε –τα τελευταία χρόνια– να στηρίζεται κυρίως στην περαιτέρω ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού σε ορισμένα ‘δυναμικά νησιά’ και την εμπορευματοποίηση της γης και όχι στην ικανοποίηση των αναγκών όλων των νησιωτών. Το μοντέλο αυτό, παρά τα κονδύλια που εισέρρευσαν, δεν οδήγησε στην άρση της απομόνωσης των νησιών, αλλά σε κοινωνική και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Πρόκειται για ένα ευάλωτο οικονομικό μοντέλο που μπορεί να καταρρεύσει οποιαδήποτε στιγμή.

Έτσι, μετά από τρία ΚΠΣ και ένα ΕΣΠΑ και παρά τα δις ευρώ που κατευθύνθηκαν στο Ν. Αιγαίο, οι χρηματοδοτήσεις δεν μπόρεσαν να οδηγήσουν στην πολυπόθητη ‘ενδοπεριφερειακή σύγκλιση’. Ενώ η «αντιμετώπιση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων» – με ανάπτυξη των δυναμικών κέντρων/νησιών αλλά και ιδιαίτερη συγκέντρωση δράσεων και πόρων στα μικρά νησιά, ώστε να ενισχυθεί κατά το δυνατόν η αυτοτέλειά τους – αποτελούσε κύριο άξονα της αναπτυξιακής πολιτικής στο Νότιο Αιγαίο την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία, τα προβλήματα παραμένουν, οξύτερα παρά ποτέ. Ο άξονας προτεραιότητας “Χωρική Συνοχή και Συνεργασία” του προηγούμενου ΕΣΠΑ, που αφορούσε στα μικρά νησιά, παρέμεινε απλά και μόνο διακήρυξη καλών προθέσεων.

Χωρίς να αμφισβητούμε ότι τα τελευταία χρόνια υλοποιήθηκαν σημαντικά έργα και υποδομές, στα νησιά μας και ειδικότερα στα μικρότερα, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρότατες ελλείψεις, οι οποίες και εντείνονται μέσα στο πλαίσιο της γενικής αποδόμησης του κράτους πρόνοιας κάτω από τις επιταγές των ‘μνημονίων’. Οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες συνεχίζουν να υφίστανται. Σε πολλά νησιά ο πληθυσμός εξακολουθεί να συρρικνώνεται, οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες να εγκαταλείπονται. Καθημερινά υποβαθμίζονται στοιχειώδες κοινωνικές υπηρεσίες, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, βασικές περιβαλλοντικές υποδομές, όπως η διαχείριση απορριμμάτων και λυμάτων, το αυτονόητο δικαίωμα για ανεμπόδιστη μετακίνηση ανθρώπων και προϊόντων δώδεκα μήνες το χρόνο. Οι κάτοικοι των νησιών μας αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και βιώνουν καθημερινά συνθήκες έντονης ανασφάλειας.

Επιπλέον, και όσον αφορά στην νέα προγραμματική περίοδο των αναπτυξιακών προγραμμάτων, 2014-2020, είναι τεράστιες οι ευθύνες των διαδοχικών κυβερνήσεων αλλά και της Περιφερειακής αρχής που οδήγησαν στην κατάταξη της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου στις «περισσότερο αναπτυγμένες Περιφέρειες» της Ελλάδας (μαζί με την Περιφέρεια Αττικής!). Ενώ σε περίοδο κρίσης όλοι προσβλέπουμε στο ‘νέο ΕΣΠΑ’, η νέα πρόβλεψη για το Νότιο Αιγαίο αλλάζει τα πάντα σε σχέση μ’ αυτά που ξέραμε. Συνεπάγεται σοβαρή απώλεια πόρων, αλλά και μέγιστο ποσοστό συγχρηματοδότησης το 50% (για να έχουμε μέτρο σύγκρισης, το ποσοστό συγχρηματοδότησης για τη Θεσσαλία και τη Δυτική Ελλάδα θα είναι 90%).

Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός και η υλοποίηση των αναπτυξιακών προγραμμάτων σε περιφερειακό επίπεδο αποτελεί – θεσμικά – βασική αρμοδιότητα της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης. Χρέος δικό μας και στοίχημα είναι, σε συνεχή διάλογο με την τοπική Αυτοδιοίκηση και τους τοπικούς κοινωνικούς φορείς, να επεξεργαστούμε ολοκληρωμένες θέσεις για τη νησιωτική πολιτική, για να διαμορφώσουμε μια στρατηγική για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής, ώστε να μειωθεί το οικονομικό και κοινωνικό χάσμα και οι ανισότητες μεταξύ των νησιών. Η ενεργή συμμετοχή της νέας Περιφερειακής Αρχής στις διαβουλεύσεις, σε κάθε επίπεδο λήψης αποφάσεων, μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση ευνοϊκότερων όρων για το Νότιο Αιγαίο, λαμβάνοντας υπόψη τα νησιά «πολλών ταχυτήτων».

Είναι προφανές ότι η αλλαγή της οικονομίας στην περιφέρεια του Ν. Αιγαίου θα πρέπει να συμβαδίσει με γενικότερες αλλαγές στην οικονομική πολιτική της χώρας. Ρόλος της Περιφέρειας είναι το να συμμετέχει στη διαμόρφωση μιας περιφερειακής οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που θα στηρίζεται στην ανάγκη διαφοροποίησης του οικονομικού μοντέλου που ακολουθήθηκε έως σήμερα, που θα αντιμετωπίζει τις συνέπειες τόσο της βαθιάς πολλαπλής κρίσης αλλά και των επιλογών που έγιναν για την αντιμετώπισή της. Στο κέντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων θα πρέπει να βρίσκεται η βιώσιμη διαχείριση, η αειφόρος ανάπτυξη, η άρση των ανισοτήτων, η μακροχρόνια προστασία του φυσικού και πολιτιστικού  πλούτου και η μακροχρόνια ευημερία όλων των νησιωτών. Σε πρακτικό επίπεδο οι πόροι της Περιφέρειας είτε δικοί της είτε από χρηματοδοτικά προγράμματα θα πρέπει να έχουν αυτούς τους στόχους.