Iστορικό της Γυάρου

του ΚΩΣΤΑ ΚΑΤΣΙΜΠΙΝΗ

Τον Οκτώβρη του 1944 αποχώρησαν τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής και η Ελλάδα απελευθερώθηκε. Στην Αθήνα εγκαθίσταται η κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ταυτόχρονα έρχονται και τα Αγγλικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Σκόμπυ, ο οποίος με εντολή του Τσόρτσιλ έχει σκοπό να πατάξει το Εαμικό κίνημα. Η απόβαση των Αγγλικών στρατευμάτων δεν εξυπηρετούσε κανέναν στρατηγικό η τακτικό σκοπό, στην διεξαγωγή του πολέμου κατά την Γερμανίας, παρά μόνο την πάταξη του δημοκρατικού λαϊκού κινήματος. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1944 μετά το μεγαλειώδες συλλαλητήριο στο Σύνταγμα και την τρομερή σφαγή από την αστυνομία αρχίζουν τα «Δεκεμβριανά», που συνεχίζουν ως τις 5 Ιανουαρίου. Το Φεβρουάριο του 1945 υπογράφεται η συμφωνία της Βάρκιζας. Ο ΕΛΑΣ καταθέτει τα όπλα. Χωρίς καθυστέρηση οι Αγγλοι δημιουργούν 166 συμμορίες σ΄ όλη τη χώρα, οι οποίες καταδιώκουν συστηματικά και αλύπητα τους αντιστασιακούς και τις οικογένειές τους. Το 1947 τίθενται εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ και η ΕΠΟΝ.

Σε όλη τη χώρα συστήνονται έκτακτα Στρατοδικεία. Πάνω από 50.000 οδηγούνται στις φυλακές, ενώ χιλιάδες εκτελούνται.  Αλλοι εκτοπίζονται με συνοπτικές διαδικασίες σε τόπους εξορίας στην Ικαρία, Λήμνο, Αη Στράτη, Γιούρα, Τρίκερι. Δεκάδες χιλιάδες.

   Οι φυλακές ξεχείλισαν από τους χιλιάδες καταδικασμένους δημοκρατικούς πολίτες και προκειμένου να αποσυμφορηθούν, δημιουργήθηκαν τα στρατόπεδα κρατουμένων-φυλακές, πάντα κάτω από την οργάνωση και επίβλεψη των Άγγλων, στα οποία ρίχτηκαν υπό ανατριχιαστικές συνθήκες οι αντίπαλοι του κατεστημένου, για να εξοντωθούν. Ιδρύεται το στρατόπεδο της Μακρονήσου. Η λειτουργία της Μακρονήσου κρίθηκε απαραίτητη προκειμένου να δημιουργηθεί μια ζώνη « ιδεολογικής απολύμανσης» για το στρατό που έσπευδε στα μέτωπα του εμφυλίου, δηλαδή  για οπλίτες που δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη στο καθεστώς.

 Το δεύτερο κολαστήριο που χρησιμοποιήθηκε σαν φυλακή στον εμφύλιο ήταν η Γυάρος, που στέλνονταν καταδικασμένοι από έκτακτα στρατοδικεία  και κακουργιοδικεία για παράβαση των εκτάκτων μέτρων που είχαν κατά καιρούς ψηφιστεί  με το νόμο  509/1947  και το Γ ΄ Ψήφισμα.

Οι πρώτοι από αυτούς τους πολιτικούς κρατούμενους μεταφέρθηκαν στη Γυάρο τον Ιούλιο του 1947.

Η Γυάρος, ή όπως επικράτησε να λέγεται, η Γιούρα ή τα Γιούρα, είναι ένα ασήμαντο σε έκταση (23 τετραγωνικά χιλιόμετρα) ξερονήσι του Αιγαίου, που  βρίσκεται  ανάμεσα  στα  νησιά   Ανδρο  και Τήνο. Πλησιέστερο στη Γιούρα  νησί είναι η Σύρος.

Εδαφολογικά είναι ένας πελώριος σχιστολιθικός όγκος, που δεν κρατάει στάλα νερό, γιατί το διώχνει στη θάλασσα.  Γι΄ αυτό δεν έχει καθόλου βλάστηση.  Η Γιούρα είναι ένα ξερονήσι άδενδρο και, φυσικά, ακατοίκητο.

   Από τους αρχαίους χρόνους η Γιούρα προβάλλει σαν ο τόπος της συμφοράς, της εξόντωσης, του θανάτου. Στη Γιούρα ο Ποσειδώνας έπνιξε τον Αίαντα, βουλιάζοντας στη θάλασσα το βράχο, που εκείνος είχε καταφύγει, μας λέει ο Ομηρος.  Τόπος εξορίας χρησίμευσε κατά τη Ρωμαιοκρατία. Ο Νέρωνας εδώ εξακόντισε εξόριστο τον φιλόσοφο Μουσώνιο Ρούφο το 65 μ.χ  και εδώ, στη Γιούρα ο Σύλλας καθήλωσε για εξόντωση χιλιάδες αντιφρονούντες που πέθαναν ως τον ένα και βρίσκονται τα κόκκαλά τους ακόμα άφθονα στο νησί.

   Όμως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Γιούρα και πάλι σαν τόπος της κατάρας, στη νεώτερη ιστορία της χώρας μας.  Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, 1947 και επόμενα.  Τότε η Αγγλική Οργανωτική Αποστολή πρότεινε να χρησιμοποιηθεί η Γιούρα σαν  στρατόπεδο των πολιτικών κρατουμένων, δηλαδή των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, τους οποίους η μεταβαρκιζιανή δικαιοσύνη είχε φορτώσει με καταδίκες για ασύστατες και συκοφαντικές κατηγορίες.  Σκοπός η εξόντωσή τους.

   Η Γιούρα λειτούργησε σα στρατόπεδο συγκέντρωσης – Νταχάου της Ελλάδας  σε τρεις  περιόδους:   1947 έως 1952,   1955 έως 1962   και   1967 έως 1974.

Πρώτη περίοδος.

Τον Ιούλιο του 1947 άρχισαν να μετάγονται στη Γιούρα οι πολιτικοί κρατούμενοι με πρώτους τους αγωνιστές των φυλακών της Καλαμάτας.  Ακολούθησαν οι των φυλακών Αβέρωφ (Αθήνας), της Θεσσαλονίκης κ.α, όπου σε σύντομο χρονικό διάστημα η Γιούρα «δέχτηκε» 14.000 έως 15.000 κρατούμενους απ΄ όλες τις φυλακές της χώρας.  Οι χιλιάδες αυτοί κρατούμενοι αγωνιστές ήταν κατανεμημένοι στους πέντε όρμους (μικρά λιμανάκια).

 Μεγαλύτερος σε έκταση ήταν ο 1^ος όρμος (όπου και το Διοικητήριο του στρατοπέδου)  με 4.500 έως 5.000 κρατούμενους.

Ακολουθούν

 ο 2^ος  όρμος με 4.000 κρατουμένους,

 ο 3^ος (που ήταν όρμος της απομόνωσης, γιατί σ΄ αυτόν οι κρατούμενοι ήταν χαρακτηρισμένοι από τη Διεύθυνση του στρατοπέδου ως «στελέχη») με 1.000 κρατουμένους,

ο 4^ος με 4.000 κρατουμένους, που ήταν επιλεγμένοι για τις πιο βαρειές καταναγκαστικές εργασίες (εκβραχισμός, σπάσιμο πέτρας, μεταφορά υλικών, χτίσιμο της φυλακής κ.λ.π) και

ο 5^ος με 1.500 έως 2.000 κρατουμένους, που ήταν επιλεγμένοι για τα διάφορα συνεργεία.

   Οι κρατούμενοι σε όλους τους όρμους έμεναν σε σκηνές, παληές σκηνές του στρατού, που στις μικρότερες, των 6 ατόμων στριμώχνονταν ως και 22 κρατούμενοι και σε μεγαλύτερες των 40 ως 60 άτομα.  Με την έναρξη λειτουργίας του στρατοπέδου και για πολύ καιρό, οι σκηνές στηρίζονταν στο έδαφος και οι κρατούμενοι έστρωναν στο χώμα.  Αργότερα, οι ίδιοι οι κρατούμενοι κατασκεύασαν τις βάσεις των σκηνών, που διατηρούνται ακόμη.  Αυτό βελτίωσε σημαντικά την κατάσταση διαμονής τους.

Ολοι οι όρμοι ήταν περιφραγμένοι με διπλές σειρές συρματόπλεγμα.  Εξω από την είσοδό τους ήταν το Αρχιφυλακείο.  Κάθε όρμος είχε τα μαγειρεία του και τους κοινόχρηστους χώρους.  Εξω από κάθε όρμο και ψηλότερα από το Αρχιφυλακείο, ήταν εγκατεστημένη η φρουρά από χωροφύλακες.

 Όλα τα κτίσματα, που τώρα υπάρχουν σε ερείπια,  κατασκευάστηκαν από τους κρατουμένους. Όλα όσα φαίνονται χτισμένα (τα κτίρια των φυλακών, του αναρρωτηρίου, των αποθηκών,  η βίλα των Διευθυντών Γλάστρα και Μπουζάκη, τα διάφορα κτίσματα, που χρησίμευαν για διαμονή των φυλάκων και των οικογενειών τους, τα φυλάκια, τα πυροβολεία, η προβλήτα στον 4^ο όρμο, η μικρή βίλα του Π. Μεταξά (διευθυντή της Τεχνικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης), όλα χτίστηκαν με τον ιδρώτα και το αίμα των κρατουμένων αγωνιστών.  Πρέπει ακόμη να προστεθούν οι ατέλειωτες μάντρες ξερολιθοδομής που περικλείνουν κάθε όρμο, που στοίχισαν κι αυτές ανυπολόγιστες θυσίες και ιδρώτα, αίμα και ανθρώπινες ζωές.  Η φοβερότερη, η δραματικότερη, η περίοδος που στη Γιούρα ξετυλίχτηκε η πιο βάρβαρη, η πιο στυγνή και συστηματικά οργανωμένη εγκληματική δραστηριότητα του κράτους και των οργάνων του στα χρόνια του εμφυλίου, είναι αυτή η πρώτη περίοδος 1947-1952. 

Αψευδείς μάρτυρες οι 20 τάφοι του Νεκροταφείου, που είναι στο ακρωτήρι του 0 (μηδέν) όρμου.  Εκεί είναι θαμμένοι όσοι πέθαναν, πριν προλάβει η Διεύθυνση να τους απομακρύνει από τη Γιούρα.  Οι εκατοντάδες τα θύματα της Γιούρας πέθαναν (πάνω στο καϊκι ή στο νοσοκομείο της Σύρου) αμέσως ή λίγο μετά την απομάκρυνσή τους, για να μη δυσφημισθεί το «ευαγές» ίδρυμα.

Αναμφισβήτητα η Γιούρα  επιλέχτηκε σαν τόπος εξόντωσης των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, εκείνων που στα δικαστήρια δεν μπόρεσαν να τους επιβάλουν θανατική ποινή.

Η εξόντωσή τους επιδιώχτηκε συστηματικά με τη μεταφορά τους στη Γιούρα, όπου: α) η πείνα,  β) οι απερίγραπτες κακουχίες του στρατοπέδου και  γ) το κυριότερο, η μελετημένη, καθημερινή, εξαντλητικά καταναγκαστική δουλειά κάτω από το μαστίγιο και το μπαμπού, οδηγούσαν σε βέβαιο θάνατο.

 Η Γιούρα με τη μορφή του στρατοπέδου στους πέντε όρμους με τα συρματοπλέγματα και τις σκηνές, καταργήθηκε το Νοέμβριο του 1952, που τελειώνει η πρώτη περίοδος λειτουργίας της.

Δεύτερη περίοδος.

Οι κρατούμενοι αγωνιστές στους θαλάμους-κρεματόρια.

 Το κράτος, που συνέχιζε το μονομερή εμφύλιο πόλεμο και μετά την ήττα (Αύγουστος 1949) του Δ.Σ.Ε (Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας) ξαναχρησιμοποίησε τη Γιούρα από τον Αύγουστο του 1955 με κυβέρνηση Παπάγου και με πρόσχημα τη γνωστή απόδραση από τις φυλακές των Βούρλων (Πειραιά).

 Τότε εγκαινιάστηκαν τα παρόμοια με το Νταχάου κτίρια των φυλακών με τον εγκλεισμό, για εφτά περίπου χρόνια, στους φοβερούς θαλάμους-κρεματόρια 1.000 και πλέον αγωνιστών.  Σκοπός παραμένει ο ίδιος. Η εξόντωσή τους. Με τα ποικίλα μέτρα καταπίεσης, τις στερήσεις και την απομόνωση που προσφέρει η Γιούρα.  Και ομαδική εκτέλεση-δολοφονία αν αποφασιζόταν θα την κάλυπτε η σιωπή. Η περίοδος αυτή κλείνει με την κατάργηση των φυλακών-Νταχάου στα 1961-1962, αφού καταδικάστηκε από την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη.

Τρίτη περίοδος. 

Η περίοδος της Χούντας με δύο υποπεριόδους.

Ξαναλειτούργησε τη Γιούρα η Απριλιανή Χούντα (1967), γεμίζοντας ασφυκτικά τους θαλάμους των φυλακών και τους 4^ο και 5^ο όρμους με 5.000 έως 6.000 κρατούμενους-ομήρους  αγωνιστές της Δημοκρατίας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ, ποτέ ως τα τώρα καμιά κυβέρνηση δεν είχε στείλει στη Γιούρα κρατούμενες γυναίκες, η Χούντα πρωτοτύπησε, κλείνοντας σε θάλαμο-κρεματόριο των φυλακών της Γιούρας μια ως δύο εκατοντάδες γυναίκες αγωνίστριες της Δημοκρατίας και μάλιστα μερικές μαζί με τα μικρά παιδιά τους.  Η πρώτη υποπερίοδος της Γιούρας της Χούντας είχε διάρκεια από τον Απρίλη ως το Νοέμβρη του 1967, οπότε η Χούντα, κάτω από την παγκόσμια κατακραυγή, μετήγαγε τους κρατούμενους ομήρους της στη Λέρο.

Η δεύτερη υποπερίοδος της Γιούρας αρχίζει με τη Χούντα του Ιωαννίδη, η οποία, αδιαφορώντας για τον αντίκτυπο, χρησιμοποίησε τη Γιούρα από το Νοέμβρη του 1973, κλείνοντας στους φοβερούς θαλάμους των φυλακών της, όχι μόνο αριστερούς, αλλά και άλλους δημοκρατικούς πολίτες, όπως τον Γεώργιο Μαύρο και άλλους.

 Το κολαστήριο της Γιούρας έκλεισε πια οριστικά τον Ιούλιο του 1974 με την ανατροπή της Χούντας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.